EKYALO SALYE #3

                               …Waliwo ebiseera emisambwa mwe gy’atambuliranga ku kyalo Salye…

KATI ndowooza otandise okuggwaamu akakunkuna nti ssiri muzimu newankubadde ekitambo. Naye kankunyumize ne ku bikwata ku kyalo gye nnakulira, osanga endowooza y’emizimu n’emisambwa en’ekwabulira.  Ekyalo Salye kyali kisangibwa mu ssaza ly’e Buikwe mu Kyaggwe okumpi n’e Bukunja. Kyali kye bunguluddwa ebyalo ebirala nga; Nsanvu ne Kagunga mu bukiikaddyo, Luwombo ne Mmonde mu bugwanjuba, Nnalubabwe mu bukiikakkono, awamu ne Kawuulu mu buvanjuba. Ekyalo kino kyali ky’etooloddwa emigga eminene ebiri; Buzibye, ogukyawula ku Luwombo, Kagunga ne Nsanvu, ate Musaamya nga gukyawula ku Nnalubabwe ne Kawuulu. Emigga gino girina ebyafaayo ebitiisa naddala mbu mu biseera by’entalo abatujju baatirimbulirangamu abantu ndulundu. Bwe kityo, obudde bwe bwawungeeranga, nga mu Musaamya ne mu Buzibye tosomoka.

Ekyalo Salye kyali ky’etooloddwa agabira luvookwaya agaakwata be zzigizzigi, era ng’omwo mwe mwakulukutiranga emigga Buzibye ne Musaamya. Kigambibwa mbu mu gabira gano mwawoowoolerangamu emisambwa, ebizeezengere n’emizimu buli olukya. Era nga mu ssaawa ez’omu ttuntu bwe kaakutanda n’osaalimbira mu bibira bino, ng’omanya nti weetyabidde wekka akalimu obuwuka. Anti bw’otaagasimbagana n’omusota oguliko omutwe gw’omukyala eyagwa enviiri ku mabega, ng’obwanga obwoleseganya n’engo enjeru eriko omukira ogwekulula ng’omusota. Eyo mu matumbibudde, emizimu gy’atemanga emiranga nga bwe gikuba n’ebiwoobe nti; “Woowe! Mwannanga bwemage okunzita!”

Oluusi wawuliranga amaloboozi g’ebizeezengere n’ebimenke ebyabejjagalanga nga bwe bisindogoma n’okusinda mu galoboozi agayiriitira. Ebiwuggulu, amafulungu, amakokootezi n’ehhaaha nabyo byasulanga biwamatuka mu matabi g’emiti ng’ebirina ekibifubutula. Obusolo obuyitibwa obuyoga oba bunnakalanga nabwo bwasulanga buwoloma okukeesa obudde mu galoboozi aganene g’otobusuubiriza kuvaamu.

Emmambya bwe yamalanga okusala, wawuliranga amaloboozi g’ebide by’embwa eziyigga awamu n’omwasirizi, naye nga gagendera ku musinde gwa mpewo. By’ayitiranga mu kibira nga bireekaana nnyo, naye waayitanga akaseera mpa wekaaga amaloboozi ne gaggwererera. Bwe zityo enkoko z’oku Salye zaalwangawo okukookolima okutuusa ng’omuyizzi ono n’embwa ze bimaze okuyitawo.

Ku Salye kwalingako n’agasota agaakula ne gawola.Agamu ku go kigambibwa mbu gaali gaamerako omuddo n’ebisagazi bye gaali geekulula nabyo ku migongo. Agasota agalala agaayitibwanga ttimba n’embirango, go mbu gaali gaagufuula mugano okuddanga ku bubuzi n’obuliga bw’abatuuze n’abaana bennyini ne gamira. Bwe kityo, Bannasalye baatiisanga nnyo abaana baabwe obutataayaayiza ku ttale naddala mu ppereketya w’akasana, sikulwanga bagwa ku kyokya.

Kigambibwa mbu ku kyalo kino Salye kwalingako bakanywamusaayi abaatwalanga n’abalamu. Abasezi abaalinga bakunnumba obute nabo baali njolo. Abalala kigambibwa mbu baakubanga mu ngalo ne zaaka omuliro, so ng’abandi baatyekuulanga emisinde nga badda kyennyumannyuma. Abalala mbu baddusanga obusongezo bw’engalo ku ttaka, ng’ate byo ebigere by’ebiri mu bbanga.

Omuntu bwe yafanga ku kyalo Salye, abatuuze bonna ng’enkumbi baziwanika okumala enzingu bbiri. Olwamalanga okumuwerekera emagombe, ng’akawungeezi buli mutuuze afuba okwekuumira ewuwe. Anti mbu waalingawo abasezi abaazuukizanga emirambo  ne gibbulukukayo okuva  mu ntaana. Mbu kino baakikoleranga wakati mu mpewo eyalingamu ne kibuyaga. Omulambo gwavangayo mu ntaana ne gutandika okutambula nga bwe gusinda  n’okusindogoma. Gwagendanga gusattira nga bwe gunoonya aw’okwewogoma. Mbu naye bwe kaakutandanga n’ogusisinkana mu kkubo nga gujja, n’osalawo okwekukuma ofe kimugugunyu, nagwo twegwakolanga nsobi yonna, gw’avanga eri ne gukugwira ddala ku mugongo. Bw’otyo wagwebagalanga n’otambula mukungujjo okugutuusiza ddala we bagenda okuguliira.

Eyo era gye wasahhanga emitulumbi emirala nga nagyo girindiridde okusanjagibwa bagirye omucomo. Olwo ggwe omulamu baakwanirizanga wakati mu mizira n’omulambo gwo gwe weebagadde ku mugongo. Ggwo olwatuukanga mu bbaagiro nga gunogoka gwokka ku mugongo, ne gugwa mu ttambiro. Ggwe omulamu baakusibanga kantuntunu, ne bakuyingiza mu ddiiro lyabwe mu nju era ne bakutuuza ku katebe akali ku mukeeka. Kale bwe wakatuulangako, wasibiranga wansi mu kinnya ekiwanvu omwalinga mutegeddwa emigandu n’amafumu. Okukakasa nti ofiiridde ddala, agasajja ag’ekiwago gaaleetanga agayinja aganene ne gagakkata mu kinnya okutuusa lw’olembalemba olw’ekaganga. Olwo naawe baakuliiranga wamu n’emirambo.Kale nno olw’ensonga eyo, bangi ku kyalo Salye, enkoko tezaabasookanga kuyingira, singa wabaawo omufu gwe baaziise.

Omu ku batuuze omutamiivu waddanga ayitibwa Lwasa, yalunyumya nga bwe yawonera awatono okuliibwa abasezi b’e Bukunja. Anti mbu yali ne munywanyi we ayitibwa Pasikaali nga bagenze e Bukunja okuziika omutaka eyali omusamize kayingo. Mbu abantu ow’enjogerambi b’ayita ebinyinyi, baakuluumulukuka okuva e Bule n’e Bweya, okujja okuwerekerako omuganga ono nnaggwano eyali awummudde emirimu gy’ensi. Mbu naye baba baganzikayo omugenzi mu ntaana, omusota ne guwanuka mu matabi g’omuti ne gugwa ku ssanduuko y’omufu. Abantu abaali bajjudde obugule bonna ne babuna emiwabo.Abavubuka envuumuulo abaali beebagadde omufu olwalaba ku w’ekalungu, omulambo ne bagukasukayo mu kinnya, buli omu encukwe n’emutwala n’ekisubi ku liiso. Abaali ebbali n’ewalako, olwalaba ensasagge nga bannaabwe bagugumuka n’okudduka ng’obuweewo, nabo ne bagenda kiyumba anaagwa nga babuuka bibanda. Mbu osanga abandi tebandidduse, naye olwabuuzanga bannaabwe ogubadde, nga bakabatema nti omulambo gwasimudde nga bagussaayo mu ntaana.  Bwe kityo kyateeberezebwa  nti omusamize yali azuukidde. Olwo ekitundu kyonna ne kigwamu akasattiro, ng’ebigambo biyitihhana nti omulambo gw’omusamize gwali gutaamye bugo.

Ye Lwasa ne Pasikaali olwawulira nti omufu yali ali mu kufubutula buli gw’asanga, nabo emisinde ne bongeza. Naye mbu enkuba yabakwatiriza mu kkubo nga tebannatuuka wala, era kwe kusalawo okujeggama ew’omuzirakisa omu ku kyalo. Baayanirizibwa bulungi era ne baweebwa obutebe okutuulirako mu ddumbiizi. Naye olw’okuba abakalabakalaba, obutebe baabuggya ku mikeeka kwe baali babutuuzizza, ne babutuulirako ebbali waagyo.

Nnyinimu bwe yajja okubakulisa enkuba, baagenda okulaba ng’atunula ng’eyali atiddemu. Lwasa bwe yamwetegereza ng’amulamusa, mbu yalaba amaaso ge nga gatunulamu nga aga kkapa. So nga n’abantu ab’awaka okuviira ddala ku muto ayonka, entunula yaabwe teyali ya bulijjo. Pasikaali naye olwali okwebunguluza amaaso,yagasimba ku kawanga k’omutwe gw’omuntu akaali kaleebeetera waggulu mu kasolya k’enju. Aba akyali ku gwa mbuzi kuyita mu malagala, at’endiga n’erinnya enju. Anti yalengera omukyala w’awaka mu ffumbiro ng’atabuza ekikuggu ky’omukono gw’omufu mu nva. Baba bakyayasaamiridde, ne bawulira nga mu kisenge ekirala waliyo abantu abaalinga bali okwalirira endangala mu bbaagiro. Era baatandika okuwulira oluvuuvuumo n’amaloboozi g’agantu agaali gasindogoma nga bwe gayiriitira. Awo Lwasa ne Pasikaali olwawulira ebyetere, ne bagamba nti wano wafiira muloge. Beemulula mpola ne badda okumpi n’omulyango ogufuluma. Bwe baatunula erudda n’erudda nga tewali kamunyeenya, ne beeyokya mu nkuba, wamma ggwe ne batyekuula mizibu.

Embwa z’awaka olwalaba abamansuka, ne ziboggola buteddiza okutemya ku bakama baazo. Awo ekibinja ky’agasajja agaali mu ttambiro ne gafubutukayo okuwondera abaali babombye. Pasikaali ne Lwasa olwawulira omusinde gw’abantu n’embwa, ne bava mu kkubo ne beeyokya olusuku lw’amatooke, wamma ne bamyansa. Agasajja nago gaawonderanga mbwa gye zigatwala, era olusuku ne galwevumba. Gaagezaako okunyugunya amafumu, naye nga gakwasaamu bitooke. Olwali okumalako olusuku lw’amatooke, ne beeyokya mu musiri gwa kasooli, wamma nate ne batolontoka. Kasooli kye baamukola entungo ggobe. Anti kumpi omusiri gwonna baaguleka ku ddimwa. Baagenda okumalako kasooli nga bali butoola n’embwa, wuuyo bayinjidde omusiri gwa lumonde. Wano mbu buli luta lumu lwabuukanga ebikata bya lumonde bitaano birambirira. Era buli we baasimbulanga ekigere, ng’omunwe gwa lumonde gw’eziikulayo mu kikata.Lwasa yanyumya nti Pasikaali embwa z’amusanga ne zimugajambula. Mbu era ebigambo bye bye yasembayo okuwulira, yali akuba emiranga nti;

“Lwasa munnange ntaasa! Bandya…!”

Kale Lwasa yawunzika agamba nti taba kuba Lugaba eyamuwandako eddusu, singa kati naye z’embuyaga ezikunta. Era naguno gujwa yakomba ku erima obutaddayo kulinnya kigere kye mu bitundu by’e Bukunja. Kigambibwa nti Lwasa okuva ku olwo yafuukira ddala kkiributi. Mbu era lumu omusota gwamuyingirira mu nju. Mukyala we olwalaba enkata y’omusota ku buliri bwabwe, emisinde yadduka adda wa bba. N’omwami olwakimanya nti ow’e Kalungu yeevumbye enju ye, yasibamu ebyanguwa n’amalamu omusulo yogaayoga wa muliraanwa we. Muliraanwa y’eyakuba omusota n’agutta. Newankubadde ng’omusota gwali gutiddwa, Lwasa yamala enzingu bbiri nga talinnya kigere kye mu nju. N’omukyala olwalaba ng’omwami amusuuliridde, n’akwatamu obubwe okudda gye bamuzaala, tali ku musajja omutiitiizi kireebereebe.

Waliwo ebiseera ku kyalo Salye, emisambwa mwe gy’atambuliranga ekiro nga giyita amannya g’abantu. Kigambibwa mbu singa weetantalanga n’omala gayitaba ekiro ng’owulidde eddoboozi erikuyita, ggwe enkeera baasahhanga ennyumba munyale. Bwe batyo abatuuze baafubanga nnyo okuyiwa evvu mu masahhanzira ne mu makubo agakyama mu maka gaabwe. Mbu omusambwa olwavanga gye guvudde ne gulaba omusaalaba gw’evvu, nga tegukyama mu kkubo eryo. Naye nga zo ehhambo  ezikwata ku misambwa egiva e Mombasa, z’eyongeranga okukyaka. Bakira nga wabaawo abanyumya nga bwe baasanze omukazi omuzungu ng’anaabira mu luzzi n’abula. N’abandi nga babityebeka nga bwe waliwo omusajja eyakwanye omukazi ow’enviiri empanvu, naye ekiro n’amufuukira omuteego bwe yawanvuyizza omukono n’azikiza ettaala nga bagenda okwebaka. Newankubadde ng’ehhambo zino abasinga baaziziimulanga nti zabwewussa, ekyalo zaakirekanga kiri ku bunkenke.

Abatuuze abamu baalulojjanga mbu baazukukanga ku makya nga baliko ettaka ly’ennimiro ku bigere ne bwe baba nga baanaabye eggulo limu nga tebaneebaka. Mbu waaliwo abasezi abaazuukusanga abantu mu tulo ne babatwala babalimire mu nnimiro zaabwe ekiro kyonna ng’abali mu kirooto. Bwe baamalanga okutabaaza akasimo, mbu olwo abasezi ne babazzaayo mu nnyumba zaabwe n’obulimiro. Kale omuntu y’agendanga okuzuukuka ku makya, nga yenna mukoowu nnyo tamanyi na kyamubaddeko.

Abatuuze b’e Salye abasinga obungi baali banywi bawaddanga abaasulanga ne mu birabo by’omwenge. Balujuuju bano baabukeerezanga nkokola okwekatankira bbwakata, enkangaali, emmandule, akaliga, amalwa, kkwete, mwengebigere n’ebiringa ebyo. Bwe kityo nno kumpi buli mutuuze wampaawo yalina olusuku lw’embidde. Muno mwe baayunjannga embidde ne baziwanika ku bibanyi okwengera. Embidde baazipimanga mu butuumutuumu obukola enkota ennamba eramulwa omuwendo ogw’awamu. Embidde zaasombebwanga okuva mu lusuku ne ziwanikibwa ku kibanyi eky’ebweru oba mu kiyungu. Mu bbanga nga lya nnaku musanvu, embidde zaabanga zimaze okubotoka. Awo abasogozi baatemanga essubi ery’ekika ky’olusenke, emigogo, awamu n’endagala ennamu ne bazimba essogolero. Baapanganga emigogo ebiri ku buli ludda lw’essogolero ne gikomererwamu enkondo okuggumira. Wakati w’enjuyi zombi baayalirirangawo essubi n’endagala  enkulu wansi, ate ku ngulu ne bazzaako endagala ento. Baapanganga emiti egy’ekigera ky’emyaliriro gy’akatandaalo ku migogo, ne bakola ekitaliriro ekikamula omubisi okuyiika ku ndagala.Essogolero baalizimbanga mu ngeri nti ku ludda omubisi gye gukulukutira wabaayo ekinnya omwassibwanga ekibya ekigulembeka. Ate ku ludda olugulumivu  y’eyabeeranga ekinnya eky’obukiika omwassibwanga eryato omusogolerwa amenvu.

Amenvu bwe gaalinga gali kumpi okwengerera ddala, ekibanyi baakiggyangamu omuliro, amenvu galeme okuwunya omukka oba okuddugalirira. Amazzi gaakimwanga ggulolimu ne bagayiwa mu ppipa oba mu maato amalala, so nga n’essubi baalitemeranga ddala ggulolimu. Awo enkeera enkoko baagikwatanga mumwa ne bateekateeka essogolero era ne batandiika n’okususa amenvu. Abakyala n’abaana abawala emirundi egisinga obungi kyalinga kivve okusaalimbira okumpi n’essogolero. Anti mbu omusogozi emikisa gy’okummusa omubisi yalinga agisibira ku balenzi ne basajja banne amenvu, ne gatafa.

Olwamalanga okususa amenvu, ng’omusogozi afungiza ku mpale ye, n’alinnya mu lyato, wamma n’atandika okukwazza ogwamuleese. Abasogozi abasinga ebigere baabisiimuulangako busiimuuzi n’engalo, olwo ekigere kyonna nga kitonnyolokoka n’akirinnyisa mu lyato ly’amenvu n’atandika okusogola. Abamu envunza zaali ziwoomerwa nnyo ebigere byabwe, kale nga zaabisengamu. Nabo olw’okuzeebaza okulonda ebigere byabwe, baaziwanga akasiimo ak’okusogolera awamu omubisi. Bw’atyo omusogozi yeegololanga omugongo, ne yeefunyirira ku gw’okusogola, wamma ggwe n’alyoka asaza ebibatu by’entuuyo ne kagwigiri yenna n’amumalira mu lyatyo. Bwe gutyo omubisi ogwavanga mu kusogola kuno gwalinga muka nnyo, era bwe wagunyweranga ku lumonde, wavangawo wenna obwegedde ng’olubuto lukuli mu mannyo.

Omubisi ogusooka okummuka, baagwawulanga, ne guterekebwa okuvaamu omwenge omuka. Kyatwalanga ennaku ezitakka wansi w’ebbiri okuyiisa omwenge. Omwenge guno gwavanga mu mubisi ogubikiddwa mu lyato wansi mu kinnya nga libikiddwa endagala, ebisogolero, essubi, awamu n’omuwemba omuse. Omusogozi yateranga okuwumula ekituli mu bisogolero, n’asonsekayo oluseke okulega ku mwenge okumanya oba nga guyidde. Bwe baalabanga nga kiri mulaala, nga bagusenayo mu lyato ne bagusengejjamu enkanja n’olukudumu era ne baguteeka mu bita. Awo we baaguggyanga ne bagutwala mu birabo gye bagunyweera, wamma ggwe balujuuju ne beebikka amazzi n’obugere ne bwegalika.

Omwenge bwe gwabanga tegutwaliddwa butereevu mu birabo, baagufumbagamu walagi. Walagi baamufumbiranga okumpi n’omugga eyo mu bibira. Omwenge baagufumbiranga mu ppipa ku kyoto ky’omuliro omungi. Eppipa baagiyungangako oluseke oluwanvu lwe baayisanga wansi w’amazzi g’omugga. Mu luseke mwe mw’ayitiranga enguuli n’etuuka weerembekerwa ng’ewoze. Muno mwe mwavanga omwenge omuka ennyo oguyitibwa emmandule awamu n’ogwolujjulungu oguyitibwa lejula.

Toyota y’omu ku basajja ehhwahhuli ku kyalo Salye eyali tafumba nguuli ne bafumba. Era buli eyaleganga ku walagi gw’afumbye, yavangawo amunyeenyeza mutwe ng’embuzi etenda enkuba. Kale olw’okuba kafulu mu kutokosa ebbidde, Toyota yayatiikirira nnyo ku kyalo Salye n’emiriraano, nkugambye n’alatta yenna n’akirako omusezi aliraanye limbo.Nnende yabukeerezanga nkokola n’abissaamu engatto okwolekera amasogolero g’omwenge ku kyalo. Eyo gye yattiranga emikago n’abayiisa b’omwenge abaayagalanga okugufumbamu walagi. Olwo buli lufumba, Toyota yali yeeramula ng’afunako akadomola kalamba ak’enguuli nga tobaliddeeko gye yeekatankiranga ng’agufumba. Ssempala yeekamiriranga amagengere okuviira ddala embwa w’eyotera, okutuuka gonja w’akalira, naye ng’awoza kimu nti emagombe teriiyo mwenge, ate ekirala nti agitta tagiwoomya?

Abatuuze b’e Salye batyagiri ab’agaggawala ne bavunda buvunzi, kigambibwa nti obugagga bwabwe baali baabuyoola okuva mu kuyiisa omwenge. Baalina ensuku z’embidde ezaagwa akaleka nga kwe batadde n’amasamba g’emmwanyi, wamma ggwe ne bafuna obufukunya bw’ensimbi empya n’enkadde. Beenyumirizanga nnyo mu biraalo by’ente n’ebisibo by’embuzi nga kwossa n’enkoko, mwe baafunanga bumaali n’ebintu ebikalu nga babyeresa lweyo.

Omu ku babinnyonkondo era kaawo ka dda ku kyalo Salye yali ayitibwa Wagi. Bifeekeera ono yali musajja Mumasaaba Omugisu okuviira ddala eri mu nsozi z’e Mbale. Naye nnaggwa dda ono teyali muyiisa wa mwenge. Ye obugagga bwe yali yabuggya mu kunyeenya nsaasi. Binojjo Wagi yalina essabo luvookwaya, kale nga talagula aweeweeta mpisi kkundi. Mbu ensonga ze yali asinga okukolako z’ezikwata ku nsonga z’obugumba, bufumbo bw’alema, abakyala abasiriiza entamu, abatalina ssanyu mu bufumbo, so nga n’abaami abaatomerwa endiga tobasudde muguluka. Mbu Wagi yali anyumirwa nnyo okukola ku bakazi abaalinga banoonya oluzaalo n’obufumbo. Baana bawala ebimyula baatindigganga ehhendo ez’ewala, okujja okumwebuuzaako ensonga lwaki baali badibidde ku mpya. Wagi naye teyalinga mubi, engabo y’ensaasi n’agirumya mannyo.Mu bijuujulu bino y’erobozaangamu bye yalinga asiimye, wamma ne yeekola ekigenyi okukirako n’empisi gye batumye okuwooza akatale. Wagi yaddanga ku byana biwala abyakuza obubina kw’oyimirira n’owanula amenvu, n’abiganzika ku busubi bw’essabo lye, olwo n’alyoka abikakkanako ekiyiifuyiifu n’abigagambula obumuli.

Kigambibwa mbu Wagi yalina n’essabo ery’okubiri mwe yali yasimira ekitanda eky’omu ttaka. Kale buli muwala eyamulabikiranga obulungi, yasookanga kumukwata ku kutu n’amuwalabanya yogaayoga mu ssabo lino. Omwo mwe yayambuliranga baana bawala n’abaleka buswa, olwo n’alyoka abakakkanako kirindi n’abatunuza mu mbuga y’omumpembe Setaani. Kale buli muwala eyafulumanga mu ssabo lya Wagi, yavangayo amuwanda lulusu. Naye waayitanga mbale nga batandika kuyoya ttaka, enseenene, n’e miyembe emito. Oluusi n’emyezi omwenda tegyaweranga, nga baana bawala babuusabuusa baana. Olwo buli mukyala mugumba n’akikakasa nti bajajja ba Wagi baali mmo mu kugaba oluzaalo.

Abasajja abaali baatomerwa endiga era ng’akaboozi k’ekikulu kabawunyira zziizi, nabo olwawuubangako olubu lw’ekigere ewa Wagi, baavangayo basambira mabega nga jjanzi. Naye lumu omwami ayitibwa Mudootere yagwa ku kyokya. Anti yasalawo okugenda ewa Wagi ng’ayagala yeeyongeze ku maanyi ge agomu kisenge agaali gatandise okuseebengerera. Ne Wagi teyali mubi ng’amutabulira eddagala ly’anaakozesanga okulinnyalinnya obusozi n’okutabaala ebikko.

Mudootere olwadda eka, teyalonzalonza  ne yeekamirira eddagala eryamuyengeddwa. Bwe yalaba nga yenna limubugadde bulungi, n’ayita Dina mukyala we omuto batere beekole ekigenyi. Dina yali alowooza nti nga bwe yali enkola yaabwe, ne ku luno omwami alabika yali ayagala kweweweezaamu, bw’atyo naye ne yeesogga ekisenge. Naye Mudootere nga yenna alinga omuwendule, y’akakkana ku mukyala we n’amuyunja butooke. Teyalwa n’amuyoolayoola, n’amukunkumula ng’ebikunta, nga kw’atadde n’okuwoloma ng’embuzi ennume.  Dina olwalaba nga gw’abadde ayita kabiite amutaagula bw’amuvaabira ng’enswa, n’atema emiranga nga bw’asaba abazirakisa bamutaase ekyetere ky’omusajja. Ab’okumuliraano olwawulira enduulu y’emisana, ne badduukirira okutaasa embeera. Baagenda okutuuka ku nju ya Mudootere wamma ggwe ng’ekiri munda kisa kinegula. Baawulira eddoboozi lya Dina nga likaabira waggulu nti; “Bannange muntaase omusajja wuuno andya ammalawo! Andya! Andya! Andya..!

Kizito, omu ku badduukirize kwe kugamba banne nti; “Bannange katusambe oluggi, Mudootere yandiba ng’atugumbula mukyala we.”

 Katabani ka Kizito akato kwe kumwanukula nti; “Nedda taata! Tali kumutugumbula. Omukazi ali kukaaba nti ali kumulya bulyi!”

Awo Kizito kwe kulya mu ttama nti;“Ggwe kano! Ddayo mangu eka! Ssaagala bwana buto bulingiriza bakulu bye bakola!”

Kasajja kattu nako olw’alaba nga kitaawe waako awanise amatanga, ne kamyansa.

Gyo emiranga gy’eyongera mu nju ya Mudootere, abantu abaali bayita mu kkubo nabo ne bakyama okujja okulaba ani awoloma okwagala okubambulako n’akasolya k’enju. Bakira ng’ekigambo kimu ky’ekifubutuka mu nju nti;  “Andya! Andya! Andya! Andya! Andya…!”

Abasinga baali babiyise bya muniino, okutuusa bwe baawulira ng’omuwala akaabira kumukumu nti;“Ndya! Ndya! Ndya! Ndya! Ndya! Ndya…!”

Awo abadduukirize nga bakulembeddwamu Kizito, kwe kutandika okumenya oluggi. Abaalugera nti omukinjaaje bw’atuuka kawawa ava ku nte baalutuusa. Anti Mudootere olwawulira ng’oluggi lw’enju ye balubandulawo, n’amaamuka ku Dina, n’ayita mu mulyango gw’emmanju, era ssempala n’abomba. Kizito yali akyakikiitana n’okumenya oluggi, Dina n’ayima mu kisenge ng’omumwa gumuli mu nnyindo n’ayomba nga bw’abuuza nti; “Ani oyo atuyingirira emisana buti nga tuzannya ne bba wange? Temulina wammwe mmwe bangalo bunani abasiiba muzunga ng’enjuki okutuuka n’okulingiriza ebitabakwatako?”

Kizito ne banne olwawulira ebigambo ebyo, ne bakyusa obuwufu nga bonna bakotese emitwe ng’ediga nga bwe beekokkola abantu abafumbo.

Kigambibwa mbu Mudootere bwe yayotta, buli mukazi gwe yasanga nga yeeyokya ensiko. Anti mbu yamala enzingu bbiri ng’alemeddeyo waggulu takyasobola kukka wadde okwambala empale. N’entambula yali ekyuse ng’efuuse matankane ng’empale y’Omuseveni. Musajja wattu olw’alaba ng’empale emufuukidde akapale, n’asalawo okuddayo ewa Wagi amwambululeko amaanyi agaali gagaanye okukakkana. Naye Wagi yakamutema nti okumwambululako amaanyi amangi gatyo ge yali amugemulidde, kyali kitegeeza nti Mudootere taliddayo kufuna twanyi twonna. N’amaanyi amatono ge yali nago mu kusooka, yali agenda kugafuuwa mu hhombe afuukire ddala kateyamba atasoboala wadde okuwalampa akakulukuku. Mudootere yatunula ebiriloliro, ne yeegayirira Wagi amuyambe wakiri amusalire ku magezi amalala, naye Wagi ne yeerema. Awo Mudootere naye kwe kulayira nti wakiri okufa n’obutanyagwa, yali t’ajja kuwaayo amaanyi ge mu ngeri ey’ekyeyonoonero bw’etyo. Bwe yalaba nga bimusobedde eka ne mu kibira, ekiro kimu n’asibamu ebibye n’agenda kipayoppayo okusegulira ekyalo Salye. Naguno gujwa tewali amanyi Mudootere gye yabulira.

Wagi bwe yakimanya nti Mudootere yasazeewo okugumaza embiro, yasekera mu kikonde. Era n’omwezi tegwayitawo nga Wagi yamaze dda okwezza Dina, mwana muwala eyali omubalagavu amata. Abantu abaalaba eyali muka Mudootere ng’ali wa Wagi amutokoseza eddigobe, bonna baasigalanga bakutte ku mitwe nga beewuunya empaladdume y’omusajja.

Abaalugera nti okalya dda kadda dda wamma baalustuusa. Anti lumu Wagi naye emmere yamukaawira mu maka ge. Mbu lwali olwo n’abissamu engatto okugendako mu katale k’omubuulo mu Ajiija. Bw’atyo yeebereka akagaali ke ka maanyi gandi mu kifuba, ng’akasibyeko n’ekikapu mwe yatambulizanga emmumbwa, yogaayoga mu katale. Olw’okuba Dina yali muwala muto, ng’ate mubalagavu, mutabani wa Wagi ayitibwa Mukooli yali yamulya dda omwoyo. Kale yali alinze ekyanya nga kitaawe taliiwo amugambeko. Bw’atyo Mukooli olw’alaba nga ne bamaama be abakulu bagenze mu nnimiro okuwenja ak’omu ntamu, n’agamba nti Ddungu yali ayizze. Bw’etyo enjasabiggu y’omububuka yeemulula mpola ne yeesogga ekisenge kya Dina, maama omugole. Dina olwamulaba yasooka kutya nga bw’amubuuza nti; “Mukooli ononye ki mu kisenge kya maama wo nga tategedde?  Kati oba kunsanga nga ssambadde…?”

Mukooli nga yenna afuuyirira olunwe, kwe kugamba Dina nti; “Dina nkwegayiridde tompita mutabani wo. Nnyabo wange, simanyi, naye onansonyiwa busonyiyi. Kitange wuuyo omulaba emyaka gimuwuubidde akatambaala. Ne wenjogerera bino yandiba ng’ali kumpi okukkirira emikono gye giwanirira ebisambi. Kale essaawa yonna nze nga mutabani we omu yekka, ngenda okumuddira mu bigere, nsikire obugagga bwe bwonna. Naye Dina, okyali muwala muto, amata, ekimuli, gwe njiwako n’amazzi ne nganywa. Naawe okiraba bulabi, kumpi buli musajja ku Salye omussa amabbabbanyi olw’obulungi bwo. Naye okwewala okuyitibwa nnamwandu nga kitange afudde, oba abantu okukusekerera olw’okufumbirwa essajja ekadde, lwaki toyagalamu nze muto munno? Ffembi nga bwe tufaananya omusaayi omuto tusobola bulungi okweyagalira mu bulamu bw’ensi eno obumpi. Abantu olibagamba nti wali ofumbiddwamu nze, so ssi sseddubutto Wagi!”

Mukooli yayogera olutakoma, naye nga Dina amwegese amaaso talina ky’amunyega. Mukooli olw’alaba ng’amalusu gajula okumuggwa mu kamwa nga n’obulago butandise okumusaakaala, n’asala amagezi amalala. Yakwata ku kutu kwa Dina okwa kkono n’amusikako mpola nnyo. Okutemya n’okuzibula nga mwana muwala yagudde dda eri ku buliri, nga yenna alinga amubuuza nti ky’olabako ky’obuuza? Ne Mukooli olw’alaba ku byengera by’omutonzi, n’asagambiza nga bw’amira amalusu n’okusangula entuuyo. N’akataayi tekaasala luggya nga mwana mulenzi ne maama we bali butoola mu kisaawe ky’omukwano beeriisa nkuuli.

Naye ng’ebinyuma bwe bitera okuggwa nga bikyayokya, tewali yamanya ky’akomyawo Wagi  amangu ago. Yenna yabuuka ku kagaali ke ng’omuwendule, n’ayolekera ekisenge kya mukyala mugole. Wamma ggwe ssebaggalamiryango beerabira emyagaanya. Anti Wagi oluggi yakwatako lukwate ne yeesogga ekisenge kya Dina nga yenna aliko n’obumansuka.

Kaabula kata Wagi agwewo ennume y’ekigwo taba kusooka kukwata ku mutwe. Amaaso yagatuusiza ku Mukooli n’omuwala  ng’omukwano gubakamudde entuuyo bazisaza bibatu. Yasooka kulowooza nti Mukooli alabika yali afunyeeyo edduuda ly’oku Salye nga lye liri okumugabira ebyalo n’amagombolola. Naye ekyamuggya ekifu ku maaso, kwe kulaba nga mutabani we yennyini y’ali mu mabeere ga nnyina omugole agayonka ekifuulannenge.

Abaali batamidde omukwano olw’alaba ng’embaga yaabwe eyali enyumye n’okukirako eya Majanja erinyiddwamu  eggere, ne beerippulula. Awo Dina ne Mukooli kwe kutandika okwebwalabwala ng’eno bwe beewunaganya ng’abatategedde ekiguddewo. Wagi yenna ng’amaaso gajjudde omuliro y’abwatuka nga laddu nti; “Mwembi munve mu maaso nga sinabasanjaga!”

Mukooli y’eyasooka okwemulula n’afuluma. Ye Dina yasigala mu buliri nga bwe yeebwalabwala ng’akabwa akaliba akabbi. Wagi ng’ataamye n’okukirako enjuki, yasowola emabega w’oluggi embukuuli y’omugobante, n’akakkana ku Dina okumulirika egya Mbaguta. Mukooli olwawulira nga taata atimpula mukyala we okwagala okumutta obussi, n’akyusa obuwufu okumwahhanga. Wagi olwalaba ng’abalabe baweze, n’afungiza n’empale, wamma ggwe ne zidda okunywa. Ky’ani, kya taata! Ky’ani, kya mutabani! Wuuyo beeyodde, bagudde mu bintu, beevulungudde, okukakkana nga taata y’ali ku ngulu. Dina olwalaba nga Wagi ammezze kabiite we amukaabya akayirigombe, n’alonda omuggo gwe yali asudde. Teyalwa n’agumukiika mu mugongo ng’ajjeeyo n’agomu buto gonna. Wagi yanogoka ku Mukooli nga bw’akaaba nti; “Nfuddee…! Akabwa ke neeyolera kannumye enteega!”

Abaagalana ababiri olwalaba nga muzeeyi avulula musaayi, ne beekwata ku mikono era ne bamalamu omusulo.

Ebyaddirira ssaabimanya. Naye abagasomera mu bbaasa bagamba mbu Wagi omugongo gwe baaguyungira mu ddwaliro lya bakyeruppe. Mbu n’okuva olwo, eby’okwerigomba n’abyenenya ng’embwa bw’eyeenenya enseko. N’olukunkumuli lw’abakyala be yalina bonna baamwetegula ne banoba nga bakooye okulyanga amakaya.

Ebyo byali bikyali bityo ate kajjampuni n’abalagala mu bbwa. Anti amayembe g’omulaguzi omulala ayitibwa Yokaana ku lusozi Salye gaasitula enkundi. Gano go gaali gasaba gaweebwe emitwe gy’abawala embeerera. Bwe gatyo gaayogereranga ku mutwe gw’omukazi mumpi awunnya ttaka ayitibwa Ssukuta. Omukyala ono y’eyali muka muliraanwa wa Yokaana ow’omu ddembo. Ssukuta buli lwe yabanga agenze okwesiwa entabaaza bakadde mu birabo, ng’amayembe gamukuba kya bugazi, n’asambagala, n’avulula n’ejjovu mu kamwa okukirako omugwi w’ensimbu. Ssukuta yajobojanga ebigambo ebitatuuse ng’avaamu eddoboozi ly’ekisajja eryali lisaba abaana abawala abatanneetuuka beebakenga naye. Mbu amayembe gano gaayasanguzanga ne gyegavudde.

Kale abatuuze olw’alaba nga ebigwo bya Ssukuta tebaabisobole, ne bamwebagajja yogaayoga wa Yokaana ku lusozi. Yokaana olw’alaba nga bamuleetedde ekyetere ky’omukazi, ne yeesala akajegere n’ataama bugo ng’alanga abatuuze okumusibako amatu g’embuzi bamuliise engo. Yali aky’ecwacwana, ejjembe ne lyogerera ku mutwe gwa Ssukuta nti; “Yokaana ggwe wantuma okunoonya abawala embeerera ku Salye naawe otandike okulya obulamu nga munno Wagi! Naye okusobola okutuuka ku ssa lya Wagi, oteekeddwa okumala okwegadanga n’omukazi omukadde asinga obwa nnakampiginya ku kyalo Salye!”

Bba wa Ssukuta, olusolobyo lw’omusajja eyali asinga obuwanvu e Salye, ebigambo by’amayembe olwamugwa mu matu, naye n’alya ennumba. Bw’atyo yalumba Yokaana n’amukwata amataayi  nga bw’amubuuza akana n’akataano ensonga lwaki yali asindikidde mukyala we amayembe. Bw’atyo n’asimba ne nnakakongo nti kaabe lubaale, ye teyali wakusimbula kigere okuva ewa Yokaana okutuusa nga mukyala we amaze okuvumulwa. Yokaana olw’alaba nga musajja munne amukutte entegetege n’amagulu, n’asalawo okwogera n’omuzigo mu mannyo nga bw’amusaba mbu amwazikemu Ssukuta wakiri ekiro kimu kyokka alyoke avumulwe. Bba wa Ssukuta naye n’akkiriza. Bw’atyo Yokaana ne yeebagala Ssukuta yogaayoga mu ssabo lye, era eyo gye yasula okumala enzingu bbiri.

Waayita mbale, baana bawala abanyirira ng’ebinya ne batandika okwesombanga ewa Yokaana abalagule. Yokaana bw’atyo naye omulimu yagukwata kannabwala, n’anyeenya ensaasi era n’alyanga ebya ssava, okukakkana nga ne Wagi amusinzizza ensumika.

Abamu ku batuuze abalala ku kyalo Salye olw’alaba ng’abalaguzi babalyako ebya ssava, nabo ne batandikawo amasabo agaabwe. Kumpi buli mwaka waalingawo essabo erizimbibwa. Abagezigezi olw’alaba ng’amasabo gatutunuka ng’obutiko, ne batandika okwekengera abo abaali beeyita abalaguzi. Era buli musajja eyalina omukyala eyeeraguza, buli lwe yazaalanga omwana yasookanga kumwetegereza oba nga ddala talina musamize gw’afaanana. Naye abaana abaazaalibwanga, bangi ku bo wali tosobola kubaawula ku balaguzi bano. N’abaami olw’alaba ng’abasamize babaafuukidde ekyambika ku bakyala baabwe, ne beekandagga. Beekumamu ogutaaka ne bazinda buli ssabo lya musamize ku kyalo eyali abasibyeko akanyaaga. Baasookera ku lya Yokaana ku lusozi, ne baliteekera omuliro lyonna ne lifuuka muyonga. Bwe baava awo ne badda ku lya Kawungu nalyo ne balireka nga liteta. Mbu ate bwe baatuuka ku lya Wagi, lyo ly’agaana okukwata omuliro. Abasajja abaali bataamye obugo, olw’alaba bino, obusungu ne babuzza ku magana ge n’ensuku ne babisanjaga okubireka ku ttaka. Abasamize abalala olwawulira nti abatuuze baali bajja bawanda muliro, ne beemulula busota okwetegula akabasa. Mu bano mwe mwali n’omulaguzi eyali yeeyita Kkongolamabeere, eyali omukulu w’abaserikale ba ppoliiisi. Ono ye olwawulira nti balaguzi banne abatuuze babalese bafumbya miyagi, n’asalawo okubomba n’akamotoka ke.

Waliwo omuvubuka ayitibwa Kiiwa eyali kafulu mu kutomera amayu ga bandi, y’eyatemya ku batuuze nti Kkongolamabeere yali ategese okugenda ekiserebettu. N’abatuuze bino olwabagwa mu matu, ne bamussa akasiiso ow’endali k’assa omukukumi. Bwe batyo baayungula empaladdume z’agasajja ne gayiringisa agayinja, ekkubo mw’anaayita ne galissaamu emisanvu. Agasajja g’ekukumira ddala okumpi n’emisanvu ne gagumba. Awo mu ssaawa ez’akawoza masiga, ne zireeta Kkongolamabeere mu kamotoka ke akaali akamyufu. Olw’atuuka ku gayinja, n’asiba akamotoka ke yali avulumudde, n’afuluma okulaba bwe gubadde. Awo agasajja ga kanyama agaali g’ekukumye ne gagumbulukuka okukakkana nga gali butoola ne Kkongolamabeere. Nnende olw’alaba abatujju nga bazzegawanye n’alya mu ttama nti; “Munnumbye n’ebiso n’embukuuli, naye nze nja kubalwanyisa na muliro!”

Naye kuno kwalinga kuwala nswaswa ku lwazi. Anti agasajja olwawulira bino ne gatabuka. Erimu ly’amuwereekereza ekkonde tonziriranga ne limukutula n’akalinda minyira. Awo agasajja agalala ne gamwolekeza ensambaggere ne yeevulungula n’agwa eri mu lukonko. Okutemya n’okuzibula ng’akamotoka ke baakateekedde dda nabbambula w’omuliro ne kabengeya. Kkongolamabeere baamukiika egya mbaguta egyasigalawo ne gikwasaamu bitooke. Baamala kumwambulamu byambalo, olwo ne bamuleka n’abomba bute nga sserumbeete w’olubuto akuuliitira bweru.

Okuva ku olwo, abatuuze abalala abaali bafunye ekinyegenyege eky’okuzimba amasabo, eby’okulagula ne babimma amazzi. N’oluvannyuma lw’obugugumuko obwo, ekyalo Salye ky’addamu ne kitebenkera. Buli mutuuze y’adda ku mirimu gye egy’okukulaakulanya ekitundu. Amalya agaali gaguddemu nnabe ne gasattulukuka, nago gazzibwa buggya. Bwe batyo abakyala ne batuula ntende mu bufumbo bwabwe, nga n’abaami baabwe babassaamu ekitibwa ekibagwanidde

Bya Mugoya Michaeel -0757540410