"BYE... BYE" JAJJA #7

Muzzukulu, obulamu bwange bwetooloolera ku ggwe

---

E BUGISU, omusajja yenna bw’agezaako okwesulubabba okusalibwa embalu, ayiggibwa buseenene okutuusa lw’asasula ebbanja ly’omusambwa gwaffe. Nebw’afuuka omukulembeze w’eggwanga, tumulumbayo mu nju ye ne tumuyisaako akaso. Ne bw’addukira emitala w’amayanja, nayo tumuyiggayo n’ayimirira mu maaso g’ekyambe. Ne bw’aba omukadde kinvinvi, tumusala embalu n’afaanana bbaabba we mu maaso g’abazzukulu. Nebw’afa, omulambo gwe tugukekejjulako ebyaffe nga tebannaguziika.

Omuzimu tebagusala mbalu newankubadde nga ggwe okyalowooza nti nange ngwa mu ttuluba ly’emizimu. Singa kibadde kisoboka, nnandikweyambulidde n’olaba obanga ddala b’ansala embalu oba nedda. Naye nga bw’oli omwana omuto, embugo zange kanjira nzirekako, mmalirize okukunyumiza ku mirundi emingi gye nnasiibulangamu Jajja mu kaweefube ow’okwetegula ekyalo Salye. Oluvannyuma nja kweyambulamu engoye zange zonna nsigale buswa, olyoke okakase obanga ddala bansala embalu.

Okalya dda ggwe wamma. Jajja omukyala eyali y’eyagalidde mu kibanja kya kojja we Kagode, ku luno yali talina wadde enkoko etakula awaka. Bye yali asiba byonna byali bikutuka. Enjala ani amuwadde akatebe nayo teyalwa n’etuzingako, wamma ggwe ne tutandika okusuliriranga amazzi. Baliraanwa baffe abo’mu ddembo nabo baali ku yoleke ng’ensi nabo bagiwanda bulusu, anti ng’ebayuuza nga balugu atannakwata muti. Bwe tutyo naffe twasalawo okwekukuma mu kasiisira kaffe ne twesumaalika obwa nnamunigina, ng’embwa tugikomba mannyo.

Ku ssomero e Lweru abasomesa baabinsibira ku nnyindo ne bandaga eridda eka okunona ebisale by’essomero. Era ssiniya ey’okuna nnagisomako omwezi gumu gwokka ne banziza eka kipayoppayo. Bwentyo ne nzira mu gwa kukuba misota ku kyalo nga amagezi ganneesibye. Buli lwe nnalengeranga bayizi bannange bwe twasomanga, nga mbakuba ekimmooni ne neeyokya ensiko ensonyi nzitemereko ettaka.

Bwe nnalaba nga ogw’okugumazanga embiro gunnyinze obuzito, nnasalawo okwekukumanga mu kasiisira kange mugongo gwa mbwa, ke nnali nneezimbidde-anti akezimbira tekaba kato. Omwo mwe nnasiibanga nga nnyumya n’ebifaananyi by’abasambi b’omupiira bye nnali nnatimba ku bisenge, awamu n’okuyunganga waya z’emizindaalo ku luleereetu gye nnasindogomyanga. Akasiisira nnali nnakateekako eddinisa  ery’endabirwamu. Omugenyi yenna bwe yakoowoolanga, nnasookanga kumuzigira mu ndabirwamu ne ndyoka nsalawo okumuggulira oba obutamuggulira.

Bwe bw’awungeeranga ne ndyoka hhenda ku kisaawe ewa Wawuuya gye twakyangiranga akapiira n’abavubuka b’e Salye. Olw’okuba nnali nnafunako ku buvune mu kugulu, emirundi egisinga nze nnaberanga mu miti gya ggoolo. Kale bwe nnayimiriranga mu miti, wamma ggwe ne mbaka omupiira nga n’obuwuka si butaliza. Olwo nga kye nduubirira nti osanga Lugaba alimpandako eddusu abazungu ne bangula okuntwala okukwatira ettiimu y’eggwnaga. Bannakyalo olw’alaba nga mu kubaka omupiira nkirako enkima, omulimu ogw’okukwatiranga ekyalo Salye ne bagunkwanga.

Ng’oggyeeko emipiira gye twasambanga buli ggulo, waliwo emirala egyalinga egy’akaasa mmeeme nga gisombolola nnasiisi w’omuntu ateevuunya ng’obuwuka okujja okwerolera. Mu gino twawakaniranga embuzi kimeeme, sinakindi obukalu bw’ensimbi. Waalingawo empaka z’omupiira wakati w’abafumbo n’abawuulu, olwo nga nze nkwatira abawuulu. Oluusi nga tusamba ogw’abanywi b’omwenge n’abatagunywa. Awo nga nkwatira abatagunywa. Emirundi egisinga obungi, oludda lwe nnakwatiranga lwe lwagobanga. Anti twalinanga omuvubuka muyizzi tasubwa ayitibwa Byansi nga talengera butimba akuba bakuumi ba ggoolo bibuuzo. Ono y’eyankwasa n’ekinyegenyege eky’okuva mu ggoolo nange omupiira ne ntandika okuguwenja n’ebigere. Akabanga kaayita mpa wekaaga, nga mu kusamba nnamba musanvu siwunyikamu. Nnasomberanga Byansi emipiira olwo mwana mulenzi n’alyoka ateebanga amagoolo okwagala okumuggwa mu magulu. Waalingawo n’akaana akato akaayitibwanga Geofrey nga kampi kawunya ttaka, ate nga mu butono kakirako n’akasubi. Naye ka Geofrey kaalina kye twayitanga “kkirita” mu magulu. Bwe kaafunanga omupiira nga kasobola okusala amirangaatira gy’agasajja agawanvu ne gagwa eri mu bisubi, olwo kko ne kaanika awo omupiira, ng’era omuteebi agufuuwako bufuuyi eggoolo n’enywa.

Lumu baayingiza ka Geofrey mu kisaawe ku mupiira ogwaliko n’obugombe wakati w’abawuulu abatanywa mwenge, n’abafumbo abanywa mwenge. Abafumbo baali bakulembedde abawuulu ku ggoolo emu ku bwereere ng’ate obudde kumpi bwali buweddeyo. Nze ne Byansi abaali banoonyeza abawuulu amagoolo, omupiira gwali gutufuukidde ezzike nga tutunula biriroliro, anti ng’abafumbo batusinzizza ensumika. Ka Geofrey olwayingira ekisaawe, enduulu n’ekoleera. Tebaalwa ne bakaweereza omupiira ku ludda olwa kkono. Yakaya, eyali omusajja emmekete ow’ekiwago era emmundu y’abafumbo emmenye, yali atukekememya bukoko mu kisaawe. Ono y’eyali ateebedde n’abafumbo eggoolo yaabwe emu kwe baali batukulemberedde. Yakaya teyalwa n’ajja okutuuka ka Geofrey nga yenna amazeeko nga muwogo. Abalabi olw’alengera nga Yakaya yenna afubutuse ng’essolo egumba, ne batya nti yali akaana ajja kukasambira ku mupiira kagwe eri era banaggyawo mulambo. Ka Geofrey nako tekaali kabi, ne kamulinda okutuuka, era omupiira ne kasongako musonge n’ekigere. Yakaya yayitawo zonna ne beetomera ne mufumbo munne okukakkana nga bombi enkoona zinywegedde ettaka. Awo enduulu n’ekoleera buto. Yakaya teyalwa n’asitukawo ku ddimwa nga yenna aliko n’obumansuka n’alumba ka Geofrey nate. Ku luno kaamwetoolooza ne kamala ne kamuyisa omupiira wakati mu magulu, n’ayitawo ng’empewo n’agwa eri mu bipande. Tekaalwa omupiira ne kagusaliza Byansi naye ataakola nsobi yonna n’agukuba mu katimba k’abafumbo. Yakaya yagenda okusitukayo mu bipande gye yali agudde, ng’enduulu esaanikidde ekisaawe kyonna ewawaaza n’amatu. Yalaba taabisobole, n’asaba okufuluma ekisaawe nga bw’awenyera, alojja omugongo.

Ka Geofrey tekaalwa nate ne kafuna omupiira. Kaasala agasajja agawanvu ne ganogoka ng’eno geetomera n’okugwa ebigwo. K’ampeereza omupiira okumpi n’olukoloboze lw’ekkoona, wamma ggwe nange ne nkulukuta nagwo. Ssaabugumya na ku mbooge omupiira ne ngusaza ne gugwa mu ntabwe ya ggoolo. Byansi yaguzzaako buzza ekigere n’amala eggobe mu kibya. Omukuumi wa ggoolo y’abafumbo yasigala abuuza abazibizi be obanga ddala eggoolo yali ennywedde. Omukommonsi w’effirimbi naye teyalwa omupiira n’agumaliriza ng’abafumbo tubalinnye ku nfeete mu butikitiki obusembayo. Abawagizi beetikka ka Geofrey ku bibegaabega ne bagenda nga bakeetoolooza ekisaawe kyonna ng’eno bwe bayimba ennyimba ezikasuuta. Okuva ku olwo abazannyi ob’oludda lw’abafumbo ne batandika okutiisatiisa ka Geofrey nga bagamba mbu kaali kayitirizza okubaswazanga mu maaso g’abakyala baabwe n’abaana.

Olw’alaba ng’eby’omupiira bindiiridde ow’ejjokolera, nnasala ag’enkolwa ne nnimba Jajja nti waaliwo bakyeruppe e Kampala abaali beeyamye okumpeerera neeyongereyo n’emisomo gyange mu maaso. Era nnamukakasa nti abazungu bano baali bampeerezza obubaka okuyita ku leediyo Sanyu nga bansaba mbu hhendeyo gye bali. Jajja teyalwa nga yeekwatakwata, bw’atyo mu ndyanga n’aggyamu obusente n’abunkwanga ntere mbisseemu engatto okugenda okulaba abazirakisa bano. Jajja yansibirira entanda nga bwa’ankuutira okutambula n’obwegenderea ennyo nneme okugwa mu bidduka ebyali byegunjulidde ogw’okutirimbula abantu mu nsangi ezo. Nange nnamukakasa nti nnali sijja kutwalira bulamu bwange mu ngalo kubanga nnali nkimanyi nti asiika obulamu tassa mukono.

Nnende ssente olwanzira mu ttaano, nnakasibira Jinja mu Busoga. Ng’oggyeeko okwagala okulambula ku nnyanja Nalubaale, omugga Kiyira, entindo n’amakolero, nnali hhenze okulaba ku mwana muwala Winnie, eyali yandya edda omwoyo. Muwalajjana ono yali asula kumpi ne wooteeri eyitibwa Sunset. Yali muwala wa byomere Omunyankole eyali akola mu kitongole ky’amasannyalaze e Jinja. Muzzukulu wa Wambazu ayitibwa Malima y’eyali yanzigirira Winnie. Olw’okuba Malima yali akulungudde ebbanga eriwerako mu ssomero ly’abaana b’abaserikale, Jinja yali amumanyi bulungi. Kale bwe yajjako e Salye ne mmugamba nti nnali njagala okufunayo omuwala munnakibuga anadda mu bigere bya Kyakuwa, naye teyali mubi n’amunfunira. Mu kusooka, nnali si sisinkanangako Winnie mu buntu, naye nga tweweerezeganya amabaluwa n’ebifaananyi. Nange olwafuna endagiriro ye gy’abeera, nga tulagaana olunaku lwe tulisisinkanirako. Olunaku mulindwa bwe lwatuuka, ne mbissaamu engatto yogaayoga e Jinja.

Nnatambula Jinja yenna okumwebungulula, ne nzizaako ne Njeru Town Council naye nga ewa Winnie wambuze. Enjuba bwe yatandika okugolooba, ne mmanya nti ne ku luno nnali wakukoma ku njokye. Naye mba nkyabutaabutanira mu kibuga, ne ngwa ku omu ku mikwano gyange Kasozi, bwe twasomanga e Kawuulu. Ono y’eyandagirira Sunset Hotel gy’eri. Era y’ankwata ne ku mukono n’antuusiza ddala ku wooteeri eno. Olw’alabawo, sijjukira oba nga ddala Kasozi nnamusiibula. Anti nnadduka za mbwa ne ntandiikirawo okunoonya ennyumba yonna eyeefaanaanyiriza ku eyo Winnie gye yali yampeereza mu bimu ku bifaananyi bye.

Winnie yali antemezzaako nti olulengera eddinisa okusibiddwa akawero akamyufu, nga mmanya nti ensolo ku kizigo kweri. Nange olw’alengera ennyumba n’akawero, omutima gwantyemuukirawo, amameeme ne gankubagana, n’ekifu ne kinzija ku maaso, nga sinnagasimbagana n’omwagalwa gwe nnali sirabangako mu buntu. Nnasooka ne nnyimirira emabbali ku kikubo ekyali kisala nga kidda ku nsibuko y’omugga Kiyira. Bwe nneetegereza ennyumba eyali ku luuyi olulala nnagenda okulaba ng’efaananira ddala n’eyali mu kifaananyi. Yali nnyumba ya kkalina emu naye nga teri mu lukomera. Yali mu kifo kisiriikirivu nnyo, okuggyako obutiititi n’obukoola obwali bukunkumuka okuva ku miti egigyetoolodde emabbali w’ekisaawe omwali ebimuli eby’amaggwa.

Nnatandika okwekebera ndabe oba nga ddala nnali nnyambadde bulungi. Nnatunula ku mpale yange jjiini eya bbululu omusiiwuukirivu, n’essaati yange ennene era enzirugavu, n’amagatto gange aganene era agawanvu, wamma ne nkaada nga ndabira ddala nti nnali nzigumidde. Olwali okuyimusa amaaso gange bwenti, nnagenda okulaba ng’akawero akamyufu ku ddinisa kagiddwawo. Ng’enda okwetegereza, omutwe gw’omuwala ogwali gwakulamu nga ogw’Omuyindi ne gulingiza mu ddinisa. Okutemya n’okuzibula, ng’amaaso tugasisinkanyizza. Omuwala olwantunulako, n’amwenyaamu katono, n’ankolera n’akabonero akategeeza nti ‘sigala awo nzija’.

Kaabula kata ngwewo ekigwo. Omutwe gwange gwajjamu kanzungu n’emba ng’aloota. Amatu gampaawaala, ebyoka ne bineggunda, ne njugumira kata ngwemu n’ekidumusi. Naggyayo akatambaala kange akeeru be ttukutuku nneesiimuule ku ntuuyo ezaali zinneetimbye mu bwenyi ne mu bulago, naye nga nninga aziyita okweyongera okuttulukuka. Mba nkyatunula nkutujje ng’omuko akubagiza, ne zireeta mwana muwala ng’atambuza essimbo n’akamwenyumwenyu akaali kamwetimbye ku maaso ng’ajja gyendi.

Winnie yali muwala mubalagavu nnyo. Nga wa kigero, olususu lw’akatakketakke, ennyindo ndaalo, amaaso ga ndege, ekyenyi kya masega, ebisige bya Musoke, engalo za mbidde, nga n’amabeere ge ga nteeko. Olwo yagenda okuntuukako angwe mu kifuba, nga nze amalusu nnamize dda muganda nzenna njasaamiridde nkirako agabana ebikaawa. Era ye olw’ayita erinnya lyange mu ddoboozi esseeneekerevu nti; “Hi Mukwasi!” kata nnemererwe okuyitaba nti; “Hello Winnie!” Olw’amala okwenywegera ne twekwata mu mikono gyaffe gyombiriri nga bwe twetunula mu mmunye, buli omu n’anyeenya omutwe gwe mu bumativu ng’ategeeza nti, ‘ddala ye ggwe.’ Awo ffembi ne tusiriikirira okumala akabanga ng’ebigambo bitwesibye. Ekyavaamu ate ffembi ne tutumbuka okuseka amagyemulukufu . Ndowooza ensonga y’olulimi y’eyali ereese embeteza. Naye olw’okuba amabaluwa twali tugeewandiikira mu kinyanyimbe, tetwalwa ne tubaguka okuwaya mu lufuutifuuti. Nze nnasooka okulya empanga ne mmugamba nti; “Honey, you may hear nothing from me on how I appreciate your beauty, but beyond silence you have created a warm and beautiful sound in my grateful heart. Always know, you’re worth more than you think to me!”

Mwana muwala olw’awulira ebigambo byange ebimusuuta, amaziga ne gamwetimba mu mmunye, n’alyoka angwa nate mu kifuba ng’alinga omuwendule kata ankube kya bugazi. Naye nange nnanywera ng’erima, nnensimba nnakakongo ne twenyweza nga ba kigwo, olwo amabbabbanyi ne gajula okunzita. Bwe y’ateeka obumwa bwe okumpi n’okutu kwange, y’ankuba akaama nti; “Always make me your silent prayer, to protect you forever, and make me your blanket of care, to keep you warm throughout the night!”

Eddoboozi lya Winnie lyali sseeneekerevu nnyo era mu matu gange ly’alekamu akawoowo akanyunyuntuvu nga ssaagala alekere awo okwogera. Bwe nnawulira ebigambo bye, nze nnakimanya bumanya nti ku luno bwe kataligirya, waakiri erizaala amasumba. Nnafumiitirizaamu nga bwe nneebuuza mu mutima gwange nti, ‘nze ani, okuva eri mu bisegguusi by’e Salye kati ali mu kifuba ky’omuwala wa nnaggwadda era nnalulungi akyamya n’abayise?’ Era tekaba kuba kayembe kato akaawanuka ku muyembe ne kagwa awo okumpi, twali tetujja kweta. Anti buli omu yali yeerippye mu kifuba kya munne ng’alemeddemu kabbaani ku ndongo. Naye olweta, Winnie n’ahhamba nti yali agenda kukyusa ngoye tulyoke tugende tusike ku mpewo nga tetunadda okwesuusuuta. Nange ssaali mubi nnanyeenya bunyeenya mutwe nga kkonkome, ne mmuta agende yeekube ddikini. Olw’akyusa bw’ati obuwufu n’ankuba amabega, nze nnatandika kumulega ntumbwe na ntambula. Nnamwegeka amaaso obutagamuggyaako okutuusiza ddala ku lusebenju, olwo naye n’alyoka atunula emabega. Y’ankwata lubona nga nkyayasaamiridde, olwo ne nneebuzaabuza ng’abadde atamutunuulidde. Yamwenyaamu katono n’abulirayo, olwo nze ne nsigala nga nneesigamye ku muti gw’omuyembe nkuba bulatti ng’omulwadde omubatize.

Nnatandika okukubyakubyamu ne ndowooza ku byali bigenda okuddirira. Olwo nnenseka ekimugunyu bw’omu nga njula okufa essanyu. Nnatuuka n’okukuba enkanda wansi ne ndayira nti okufa n’obutanyagwa, Winnie ye muwala yekka ggwe nnali nteekeddwa okuwasa. Nti era kyali kigenda kuba kya busirusiru nnyo nze okulekawo omuwala omulungi lwondo nga Winnie, ne mpaalira ku miswaswangule. Nnalabira ddala ng’obwedda kye nnayagalizanga embazzi, kibuyaga yali amezze. Ku ssaawa eyo, tewaali kintu kirala kyonna kye nnali njagala mu nsi, okuggyako Winnie yekka.

Mba nkyamegeredde ng’akabwa akasibe ku ggaali, Winnie n’akomawo nga yenna ayambadde atonnye mmooli. Yali ayambadde ekiteeteeyi ekiwanvu obulungi nga kimukoma ku bukongovvule. Ky’aliko amapeesa okuviira ddala wansi okutuukira ddala waggulu mu kiwato. Kale mwana muwala yali asumuludde amapeesa okugatuusiza ddala waggulu w’amaviivi n’okweyongerayo. Kale bwe yatambulangamu bw’ati, ng’okugulu kwe okumu kuviirayo ddala kwonna amaaso ne galaba ebyalo, emiruka, n’amagombolola. Yali atikidde enkoofiira endukireko ekimuli ng’akwatiddeko n’ensawo enzirugavu eyalukibwa mu ngeri y’omukeeka. Bwe yaantuukako nga yenna yeekubye obuwoowo, olwo wamma ne nnyongera okumira emiganda gy’amangota. Nnali nkyali mu kusala ntotto nga bwe nneebuuza gye tuba tulaga, Winnie n’andabula nti twali tetuteekeddwa kukyalira ekibuga Jinja, kubanga eyo waaliyo ab’ehhanda be bangi abaali bayinza okumusuula ku migandu. Nze kwe kumubuuza omuntu gwe yali alekedde awaka, era obanga ddala ab’awaka baali tebategedde nti twali tugenda kubeyuka. Winnie y’ankakasa nti bazadde be bonna baali bagenze Mbarara mu bugwanjuba bwa Uganda, kale yali asigaddewo bw’omu mpozzi n’omukozi w’awaka.

Bwe tutyo twakkiriziganya tugende mu kafo akeekusifu tukwate ku k’ewamala. Olwessa mu ddene, twasibira ku Friends Corner e Mbikko, wamma ggwe amatooke ne gagenda ebitege. Nneeyiira amanzaali ne mwana muwala, emmere ne tusamba nsambe. Twalagiirizanga ebitaffuttafu naye nga nze nnende ntudde ku ya lukugunyu. Anti nnagira ne neebuuza gye nnaggya ssente ezinaabisasulira. Naye Winnie y’ankuba enkyukwe, bwe yasowolayo akavangata k’ensimbi mu nsawo ye, n’atoolako ze tulidde nga bw’alagiiriza n’ebyokunywa ebirala. Bwe twamala okweriisa n’okwenywesa ebikyepere, ne tukkiriziganya okuddayo e Jinja.

Okuddayo e Jinja twalinnya mmotoka ya buyonjo eyatutuusiza ddala awaka. Olw’asasula ddereeva akake, Winnie y’ahhamba ngire nga nsigala wabweru wansi w’omuti nga bwe mmulindako okudda. Obudde bwali bukutte ng’essaawa ziringa ssatu ez’ekiro, ng’era omwezi gwememula bulungi ku ggulu. Bwe yadda, y’ankwata ku mukono ne twesolossa ennyumba, ne twambuka amadaala, yogaayoga mu kisenge kye kyennyini amakula.

Winnie olwasibawo oluggi, n’assaako ettaala, kaabula kata ndowooze nti nnali ntuuse mu ggulu! Anti ekisenge kye kyonna kyali kimasaamasa, kyakaayakana, n’okutemagana nga mukene. Y’andaga obuliri bwe mbu kwemba ntuula. Obuliri nnabutuulako nga mbutya nkirako atudde ku mpiso. Nneebunguluza amaaso gange mu kisenge kyonna nga nninga alaba ssineema. Winnie yali yatimba mu kisenge kye ebimuli n’ebifaananyi by’abayimbi b’e Bulaaya okwali amannya nga Maria Carey, Whitney Houston, Celine Dion, Toni Braxton, Vanessa Williams, Backstreet Boys, Bad Boys, G-Unit n’ebiringa ebyo. Olwo mbu ye yali yeeyita Whitney Houston, erinnya lye yali yakyusa okweyita ‘Winnie B Houston’. Teyalwa n’atandika okunkoloobeza ezimu ku nnyimba za Whitney omwali I’ll always Love You wamma ggwe ne nnyumirwa nga sijulira leediyo.

Winnie olw’akoowa okunkoloobeza ennyimba, n’andeetera akatunda ne tunywera ku ggiraasi emu nga bwe tukebera ne mu bifaananyi bye, awamu n’okusoma mu mabaluwa ne mu bitontome by’Oluzungu bye tweweerezeganyanga. Akamu ku bunyiriri bw’ebitontome bya Winnie akaasinga okunkwata omubabiro, yali yakawandiika nti; “When Love says ‘yes,’ mountains move!” okutegeeza nti omukwano kuseguukulula n’ensozi.

Winnie teyalwa n’anasula emmanduso ya ttivi n’ateekamu olutambi lwa ssineema ne tutandiika okuliisa ku maaso. Yasemberera ddala wendi n’assa omutwe gwe mu kifuba kyange, olwo ne tutandika okwerolera nga tugalamidde ffembi mu buliri. Yatandika okunnyumiza mbu ssineema yali eyitibwa Taitanic, naye nga nze ndaba bipya. Anti e Salye nnali ttivi mpulira mpulire mbu ly’ejjembe ly’omuzungu. Ng’ate ne ffirimu ze twalabanga e Buikwe nga batutiisatiisa nti abantu banaafubutuka mu ttivi bajje batutugumbule. Ye Winnie yakwazza gwa kumbuulira n’okuntaputira ebitundu bya ssineema bye nnali sitegedde. Ssineema yagenda okuggwa nga mwana muwala yeebikudde asigadde mu kakete, naye nga nze nneefudde atamanyi kigenda mu maaso. Teyalwa n’ampanulirayo ttawulo era n’andagirira ekinaabiro gye kyali ntere nneeyiweko amazzi mpeweere.

Olwavaayo mu kinaabiro, nnasanga muwalajjana nga yeebambye kya bugazi mu buliri, kata nze nzireyo mu kinaabiro gye nnali nvudde. Anti nnayasaamirira nzenna ne ntuuyana entuuyo nga nzisaza bibatu, omwami eyali y’ankamala okunaaba. Winnie olw’alaba nga nvudde mu mbeera, kwe kumbuuza nti; “Honey! Is anything wrong?”

Ko nze nti;“No dear, I am just impressed!”

Nnali nkyali mu kwemotya, amasannyalaze ne gavaako, wamma obudde ne budda ku bunnaabwo.

Enkeera nnagenda okudda engulu ng’obudde Lugaba yabuggyeeko dda eddiba. Kyayi yali yanninze dda awo ku kameeza n’ebigenderako. Olwo ye Winnie yali yeeyiyeemu dda yinifoomu y’essomero ng’ateekateeka kweggyawo. Nange olw’alaba ng’obudde bututwala kasiribaggo, ne mpita mu byangu ng’omukazi aziika muggya we, kyayi ne tumunywa bukubirire. N’okufuluma enju tw’ayita mmanju, era sirowooza nti omukozi yakimanyaako nti waliwo omutujju eyasuze mu nju ya bakama be. Olw’atuuka wabweru, nga mperekerako Winnie ku ssomero lye. Y’ansaba okumunonangako ku ssomero singa nnabanga mmwetaaze mu kifo ky’okugendanga ewaabwe. Nange ekifo n’erinnya ly’essomero lye nnabikwata bukusu. Twekuba obwama nga tetumala, ne twekuba obuwuna nga tebuggwaayo, ne twesiibula nga tetugenda, okutuusa lwe nnamukuba amabega, ne nkwata erinzizza ewaffe e Salye mu Buikwe.

Nnawulira nga ndi mukoowu nnyo, era ng’omuntu yenna bw’antunulako tanjawula ku mutamiivu eyasuze mu kirabo ky’omwenge. Nnatandika okwesalira omusango nga nneevuma ekyali kintutte ew’omuwala ne ntuuka n’okusulayo ng’atalina waffe? Nnawulira muli ng’omutima gwange Winnie tegukyamwetaaga. Era nneebuuza nti bwe mba nga ddala omuwala ono nnali wa kumuwasa, obwesige mbuggya wa nti yali talina balenzi balala? Nandiki, weyasoboledde okunkukusa ne nsula mu kisenge kye, tewali balenzi balala be yali akukusa mu ngeri y’emu? Ye abange, omudidi gw’ensimbi ze yali amogolako obumogozi, yaguggya wa? Newankubadde nga bakadde be baali bagagga bavundu, muzadde nnabaki agonnomolera muwala we obuwanana bw’ensimbi ebwenkanidde awo? Ebyo nga bikyali awo, Winnie yali asoma ng’ate nze nkuba misota ku kyalo, bw’alisuumuuka mu misomo gye teyali wakwefuulira mu kiti nga mbazzi? Awo nenkimanya nti wamma nnali nneetyabidde nzeka akalimu obuwuka. Ekibi kino kyali kiyinza okulanya okukirako n’ehhoma ennene. Singa kyali kinaazuulibwa nti nnali nsaalimbidde mu matwale ga beene ng’omulaalo ow’amaddu akama n’obuyana, mpabaana yali etuuse okukaawa ekibumba.

Bwe nnaddayo e Salye nnalimba Jajja nti abazungu be nnali hhenze okukyalira ku kibuga, baali bansabye nzireyo oluvannyuma lwa wiiki bbiri. Era mu wiiki ezo ebbiri mukazi watu yasulanga atawuka, ng’ensimbi azinoonya buyiso atere aziwe omuzzukulu agende alabe abazungu. Newankubadde nga nnali nsekera mu matabi ga ngalo, nnali muli nkyebuuza wa gye nnaalaga singa Jajja ampa ensimbi ze nnali mmusabye.

Lumu mu ttuntu nnali nankamalira amatu ku ttaka mpummuleko, ne ndoota nga Winnie ne Kitaawe, omusajja eyaliko sserumbeete w’olubuto, nga bannonyeeko e Salye. Taata wa Winnie yali awanda muliro ng’abuuza okulaba ku kaggwensonyi eyali atisse muwala we ettu ly’olubuto! Bakira ng’ayogera bwe yeecanga n’okusamba buli ekimuyita mu maaso. Nange olw’alaba nga binkalidde ku mimwa, ne nkimanya nti obulamu bwange bwali bufuuse ssengavuddengazzeemu ng’ayoza ayanika mu ttaka. Bwentyo nnayasamya akamwa kange ntere mbyegaane. Winnie eyali akaaba olukeremette, y’antunuuliza amaaso ge y’antunuuliza nga twankasisinkana wansi w’omuyembe e Jinja. Bwentyo nange kwe kutulika nzekka ne nkaaba. Mba nkyasikondoka, kitaawe n’asowolayo omugemerawala era n’anteeka ku mudumu gw’emmundu ng’ayagala antulise obwongo nzikirire e kaganga nzike. Nnakuba omulanga ogw’omwanguka nga bwe mpamatuka mu tulo nti; “Tonzita ssebo…omuwala nze nnamuwa olubuto…!”

Olwali okusisimuka bwenti mu tulo, ne mpulira abantu abakonkona ku luggi. Emmeeme yantyemuka ne ndowooza nti bye mbadde ndoota byandiba nga bya ddala. Nneemulula mpola ne hhenda okulingiza mu ddinisa. Nnalaba abakazi abazeeyi babiri nga bakutte ebitabo ebiddugavu bayimiridde nabyo wabweru. Ssaali mubi nange nga mbaggulira ne mbawa n’obutebe ne batuula ntende. Abakyala bano bombi nnali mbamanyi nga batuuze ku kyalo Salye. Naye nnali sibeesembereza olw’ebigambo bye nnali mpulidde ng’abatuuze baboogerako. Omu ku bo eyayitibwanga Maama Kiiwa kwe kwasamya akamwa n’ahhamba nti; “Muvubuka, ffe tuli Balokole era tuzze tukubuulire ku kigambo kya Yesu.”

Omulala eyayitibwanga Mugide kwe kwongerezaako nti; “Ye, Baibuli etugamba nti Bwe muwuliranga ekigambo kye, temukakanyaza mitima gyammwe.”

Awo nze kwe kumwanukula nti; “Omutima gwange si mukakanyavu.”

Awo Maama Kiiwa kwe kubikkula ekitabo kye eky’eddiba eriddugavu naye ng’empapula njeru n’asomamu nti; “Laba nnyimiridde ku mulyango nkonkona. Omuntu yenna bw’awulira eddoboozi lyange n’aggulawo, nange nnaayingira ne ndiira wamu naye.”

Era yeeyongerayo n’ahhamba nti; “Enkomerero eri kumpi kutuuka. Abamu bagamba enaatuuka mu mwaka ogw’enkumi ebbiri. Naye Katonda ayagala ffenna abajeemu okudda gy’ali. Yatuma omwana we Yesu ng’ekirabo eky’omuwendo omungi era ekiweebwayo, okutufiirira ku musaalaba e Ggologoosa,  atulokole okuva mu kibi Jajja waffe Adamu kye yaleeta mu nsi. Naye olw’okuba abaana b’abantu twazaalibwa mu kibi ne mukwonoona, emitima gyaffe gy’akakanyizibwa omulabe Setaani eyagobwa mu ggulu, bw’atyo n’atuziba amaaso obutalaba okusaasirwa okuli mu musaayi gwa Yesu, tulokolebwe.”

Awo Mugide kwe kwongerezaako nti; “Abo bonna abaasembeza Yesu okubeera omulokozi w’obulamu bwabwe, yabawa obuyinza okufuuka abaana ba Katonda, abataazaalibwa na kwegomba kwa mubiri, wabula olw’omwoyo. Era omuntu yenna bw’abeera mu Kristo Yesu, aba afuuse kitonde kiggya. Eby’edda byonna biba biweddewo. Naye abo bonna abakakanyaza emitima gyabwe ne bavvoola ekirabo Katonda mwene kye yatugemulira, abateekeddeteekedde ggeyeena eyaka nabbambula w’omuliro n’ekibiriiti. Omwo omulabe Setaani, emizimu gye, n’abajeemu bonna mwe balibengeyeza n’okuluma obujiji emirembe n’emirembe.”

Maama Kiiwa kwe kukkaatiriza nti; “Naye okusalawo kuli gy’oli. Katonda atadde obulamu n’okufa mu maaso go. Era ayagala olondeko kimu. Naye nga yandyagadde olondeko obulamu. Okkiriza na mutima gwo, era oyatula n’akamwa ko okuweebwa obutuukirivu.”

Abazeeyi baayogera ebyo byonna nga nze amaaso gali ku ttaka. Bwe baambuuza obanga nandyagadde okulokoka, nnabaddamu kimu nti kammale okwerowooza. Nabo tebaali babi nga bansiibula. Bwe nnalaba nga babuliddeyo, oluggi ne nduggalira ddala, ne ndeeta n’entebe ne ngikomekako. Nnali mpulidde ebikolobero bingi abantu bano abeeyita Abalokole bye baali bakola. Ekisooka, mbu baalinga basaba eyo mu matumbibudde. Mbu ng’era ekibeera mu kusaba kwabwe okw’ekiro kikirako n’ekyali ku njovu e Kavumba. Anti mbu baana bawala n’abakyala, engoye baazirekanga ku mulyango gwa kkanisa. Olwo bo ne bayingira mu maaso ga Mukama nga bali buswa, olw’okuba mbu ensi twagiyingira tuli bwereere era tugivaamu twanjala ngalo. Ekirala, mbu buli musajja yenna eyawuliranga ng’ayagala okwemala eggoga, yagendanga bugenzi awali abawala bano n’agambako omu nti; “Yesu akuntumye”. Ekyo mbu kyali kimala bumazi omusajja okwewangulira ekijuujulu ky’omuwala n’agenda okwetiriboosa.

Oluvuuvuumo olulala lwo nnali nnaluwulira ku Mugide yennyini.Mbu ono ye baliraanwa be bonna yali abasuza ku tebuukye, ng’abasera ekiro kyonna. Olw’amalanga ogw’obusezi ekiro, n’atandika ogw’Obulokole emisana. Ye Maama Kiiwa mbu bbaawe ow’empeta yali yabimusibira ku nnyindo lwa nsonga za kumuleekaaniranga ekiro kyonna mbu ng’akoowoola erinnya lya Mukama. Ate ye Omulokole omulalala eyansabira okuwona ekigere ne kigaana, nze mwene nnamusanga lubona nga yeevumba ekisiko ne Kositanti eyali ateeberezebwa okuba omusezi. Bwentyo bwe nnagatagatta ebyambyone ebyo byonna, nnalaba nga kyali kinneetaagisa okusooka okwerowooza nga sinnasalawo kiddirira.

Wiiki ebbiri bwe zaayitawo, Jajja yankwanga ssente ntere hhende ndabe abazungu be nnali mmulimbye. Bwentyo nange nneewaayo ng’enkoko emira ensanafu ne nsalawo okugenda ku kibuga. Newankubadde ng’ekibuga Kampala nnali mpulira kiwulire ku leediyo mbu tekiyitikamu, nnezzaamu amaanyi nti; kasita nnagezaako e Jinja ne nvaayo nga tewali mmotoka enkoonye, bwentyo ne Kampala nnali wa kumuwona. Era Jajja bwe nnali mmusiibula, nnamugamba nti ndi wakukulungula olunaku lulamba ku kibuga nga ngasimbaganye ne bakyeruppe tugaayagaaya mu bigambo ebikwata ku kusoma kwange. Ne Jajja yeeyongera okunkuutira nneegendereze nnyo ebidduka naddala nga nsala enguudo mu kibuga. Nange olw’amala okweyiwamu essweta yange ey’ebikuubo, n’empale yange eya bbululu ppaasi gye yali yayokyako, ne nsiibula Jajja. Nnakwata akaveera aka kiragala mwe nnasitulira kasooli omwokye, lumonde omuvumbike n’amenvu ga kivuuvu, wamma ggwe nnende ne njolekera erintwala ku kibuga Kampala.

Emmotoka nnagikwatira mu ttawuni e Buikwe n’entuusa e Lugazi gye nnasanga kamunye ezidda e Kampala. Emmotoka mwe nnatuula olwali okusimbula, ne hhamba mu mutima gwange nti ekijja kyonna kijje, naye ndayira obutabulira mu kibuga Kampala. Kamunye mwe nnali yali ewenyuka ng’akaweewo, naye nga ndaba tetutuuka Kampala. Kaabula kata nviiremu e Mukono nga ndowooza nti tutuuse. Taba kuba musaabaze eyali antudde okumpi eyeewuunaganya yekka nti; “Owange! Mukono naye wuuno akulaakulanye, oyinza okulowooza nti Kampala!” Nange olw’awulira ebigambo ebyo, ne nzikakkana buto mu kafo kange.

Bwe twatuuka e Seeta, kaabula kata era emmotoka ngifulume. Mu butuufu nnafuluma ne kondakita ne mmuwa ssente ze. Naye bwe nnawulira ng’akyayita abasaabaze nti; “Abagenderawo e Kampala yiino etambulirawo;” emmotoka ne ngiddamu buto nga bwe neebwalabwala ng’akabwa akabbi. Kaabula kata kondakita anvume, naye ndowooza y’andeka bulesi nga yeebuuza ekyalo gye nva. Bwe nnakkalira obuto mu kafo kange, nnasalawo okutuula ntereere bubya okutuusa emmotoka gye yali egenda.

Namanve twamuyitamu bulungi, wuuyo Bweyogerere, Kireka, Banda, Nakawa, ne Lugogo. Olw’ayisaawo katono, ekinyegenyege ne nkikwata era ne hhambirawo kondakita “Nviiramu wano!” Anti nnali ntandiise okulengera ebizimbe galimwoleka ku mutala oguddako. Ddereeva naye teyalwa emmotoka n’agisiba ne nvaamu n’akaveera kange aka kiragala nga tekanva mu nkwawa.

Olwali okussa ekigere kyange ku ttaka, nnatambulirawo nga ngoberera oluguudo olugenda gye nnali nnengera ebizimbe ebiwanvu. Nnatambulanga nneekengera buli muntu andi ku lusegere, anti nga bandabula dda nti mu Kampala buli omu muyaaye. Emmotoka zo zaali ziteevuunya nga buwuka, era nga tewali muntu w’asobola okuyisa ekigere. Omutima gwatandika okuntujja nga nneebuuza engeri gye nnaasalamu oluguudo okudda ku ludda olulala. Bwentyo nnasalawo okugumira ku ludda lumu olw’oluguudo sikulwanga ne tantala okusala ate ne ngwa ku kyokya.

Nneeyongera okuseeyeggera nga kasooli omubisi okukakkana nga ntuuse enguudo we zisisinkanira. Wano nnamanya nti emberenge yali egaze. Anti nnali nteekeddwa okusala oluguudo okusobola okweyongerayo. Bwentyo nnayimiriramu katono ndabe obanga emmotoka ezaali ziva ku ludda lw’e Bugoloobi zinaakendeera. Naye kuno kwali nga kusiwa nsaano ku mazzi. Emmotoka zeeyongeranga bweyongezi nga ze bampendulidde okunnemesa ekibuga. Olw’alaba ng’embeera etandiise okubijja, nnasalawo okusala mwasanjala okwagala n’obutayagala. Nnafungiza ne ku mpale, olwo ne ndyoka nsinziira ng’endiga egenda okutomera omuti. Nnafubutuka omulundi gumu nga nnumye n’ogwengulu yogaayoga wakati mu luguudo. Naye ng’ekuba omunaku bw’etekya, olwali okutuuka wakati mu luguudo bwenti, nnalengera Pajero ng’eva eri emazeeko nga muwogo nga n’amataala emyansizza. Ku luno nnamanya bumanya nti nneesombedde sebukuule. Siwena nnakyusizaawo obuwufu nga sseesiikidde na ku kanyeebwa ne mbuuka okugwa eri ku bbali gye nnali nvudde. Ow’akagaali kaabula kata naye akampiseeko siba kwevulungula ne neekasuka mu lukonko. Ssaatawaana kutunula bbali ndabe obanga waaliwo abaali bansekerera. Naye ndowooza bangi baali beebuuza ekyalo gye nnali nvudde. Ko akaveera kange aka kiragala sijjukira gye nnakasuula. Nteebereza kaagwa wakati mu luguudo emmotoka ne zikalinnyirira.

Olw’alaba ng’emmotoka zizze gawanye ng’ebisesemye, nnatandika okwemasagga ng’eggongolo essibe akawero. Ebintu byali binsobedde eka ne mu kibira. Naye nga bwe baalugera nti akufumbira ey’ebigere, omufumbira ya mutwe ne mwenkanya evvumbe, nange emmotoka nnazifumbira ssekalootera. Nnasalawo okulinda abantu abasala oluguudo bawere. Olw’alaba abasajja babiri nga bateekateeka okusala, nange ne mbegattako ne tusala ffenna kirindi. Okutemya n’okuzibula nga ndi ku ludda lulala nsaayirira engere.

Olwatuuka mu kibuga wakati, nnagamba bugambi nti kati wano ne bwenfa, kasita ntuseeko mu Kampala. Nnagiranga ne ntunulako waggulu ne ndaba ebizimbe obwaguuga ebyagulumira kumpi kukoona ku ggulu. Okwo nga kwossa nnasiisi w’omuntu n’emmotoka eziteevuunya ng’obuwuka n’okukuba kkerere, wamma ggwe ne ntangaalirira nzenna nenta n’ensaya. Nnatambula Jinja Road yonna ne ngikuba ku bbali. Nnazzaako Kampala Road ne mmalira ku ludda e Bombo.

Olwali okutuuka okumpi ne Hotel Equatoria gye nnawuliranga obuwulizi ku leediyo, enkuba bikokyo n’etandika okufudemba nga gye bagoba mu ggulu. Enkuba yatonnya okumalira ddala kumpi essaawa bbiri nambirira nga nze nnende n’abantu abalala tweggamye awo ku lubalaza lwa wooteeri y’Omuyindi. Nnalengera omuwala eyali ayambadde empale empanvu ng’ayimiridde mu kayumba k’essimu, atadde ekikono kyayo ku kutu ne ku mumwa ng’ayogera olutamala. Olwamulaba, ne mmwegomba nga bwe nneebuuza  mu mutima nti ndisoma ddi okutuukako awo nange njogerereko ku ssimu? Mwana muwala bwe yamala okuta akaka, n’azzaako ekikono ky’essimu, n’anyeenya akabina okweyongerayo. Nnafuba nnyo okumulaga nti nnali mwetegereza, naye nga ye tanfaako okutuusa lwe yabulirayo nange ne ndyoka muggyako amaaso.

Nnatandika okulowooza nti singa ku ssaawa eyo nfunayo ekikazi kinnakibuga ekigagga ne kinnonda okuva ku luguudo, ne bwe kihhamba okumpasa nzikiriza bukkiriza ne hhenda okulya ku mmaali yaakyo. Naye gye nnakomya okwegomba, n’ebikazi ebigagga gye by’akomya okumpisaako emmotoka zi kapyata nga tewali wadde n’ekimu ekintunulako. Ekyasinga okunzigya enviiri ku mutwe kwe kulaba nga n’abamu ku baana abavubuka ab’ekigero kyange n’abawala abenkana Winnie, nga bavulumula emmotoka ez’ebbeeyi ne njula okufa ensaalwa.

Enkuba olwakya, nnagenda okwetegereza ng’oluguudo gye nnaviiridde sikyalujjukira bulungi. Nnatandika okumala gataayaayaa nga bwe nsaba Lugaba annyambe wakiri ndabe ku kipande ekiriko Jinja Road. Nneetooloola kumpi okumalako ekibuga kyonna, naye nga Jinja Road sigikubako kya mu lubaale. Waayita kumpi essaawa endala bbiri nnambirira nga mpitaayita mu bizimbe ne mu nkuubo, ne ndyoka nnengera emmotoka eyali egenda eyita nti ‘Mbale, Iganga, Jinja’. Wano nnassa ku kikkoowe ne ntandika n’okuyoya okunywa ku lwendo lw’amazzi. Naye ekyasinga okunneewuunyisa kwe kulaba ng’oluguudo lwe nnalabye ebuvanjuba, lulinga olulabikidde ebugwanjuba. Nnafunirawo emmotoka edda ku lw’e Jinja ne ntuusa e Lugazi. Eyo gye nnafunira ezidda e Buikwe, bwentyo nenzira e Salye nga nzenna mpita kuli, ggw’ate ssempala eyali ava mu kibuga! Buli omu ku kyalo yali ateekeddwa okunkubira ey’Abayege.

Eka, nate nnamatiza Jajja nti bakyeruppe baali beewaddeyo okumpeerera mu misomo gyange naye nga bakyalina bye banneetaagako. Kale nno mbu kyali kinneetagisa okuddayo nate ku kibuga nsobole okwongera okuttaanya ensonga ezaali zisigalidde. Jajja naye teyalinda, oluvannyuma lwa wiiki emu n’annyongera ssente ntere nzireyo ku kibuga. Ku luno nnali mpulidde ku kalango ku emu ku leediyo eyaweererezanga ku kasozi Naggulu, nga baagala abantu abanaagaba omusaayi. Nange nnagamba mu mutima gwange nti guno omusaayi gwonna gwe nnina ogw’obwereere, lwaki sigenda ne ngabako akadomola nga kamu?

Olunaku lwali lwa Kazooba, Jajja ne mmusiibula nate nti hhenze okulaba Abazungu. Naye bw’atyo y’anjagaliza emikisa n’emirembe. Emmotoka nnagirinnya bukyali, era essaawa zaagenda okuwera ennya ez’akalasamayanzi, nga nnagguse dda buseke mu kibangirizi kya ssemateeka mu Kampala. Wano we twali tuteekeddwa okugabira omusaayi. Leediyo y’e Nagglu yali yeekobaanye n’etterekero ly’omusaayi e Nakasero, okufuna omusaayi basobole okutaasa obulamu bw’abo abatagulina. Nange luno ssaalutumira mwana, era nze omu ku baali abasaale mu kutona omusaayi ogwali gwetaagibwa. Kino ssakikola lwa kuba nti nnalina omusaayi mungi oba olw’okugujuubanira eby’okulya, naye lwa kuba nnali njagala nnyo leediyo eno era nga ngiwuliriza nnyo. Winnie y’eyali yanginjagazisa mbu ng’ekuba ekika ky’ennyimba ze yali asinga okunyumirwa. Kale nno nange bwentyo nnali nnabuukira ekigaali kye, leediyo eno nga njoota buliro.

Olw’amaliriza okugaba omusaayi n’okunywa ku ssooda, nnabuulizaawo emmotoka ezidda e Naggulu ntere hhende ndabe ku bakozi ba leediyo eno be nnali mpulira obuwulizi mu kyalo. Bwe nnatuuka okumpi ne Naggulu, amagezi ganneesiba. Anti nnalengera ennyumba ez’amategula nga zibambye akasozi konna ne neebuuza nti omwana w’omuntu anaayisa wa ekigere? Naye olw’ava mu mmotoka, nnasalinkiriza mpola mpola mu bikubo eby’ettaka ng’olwo njolekedde entikko y’akasozi okwali omulongooti omuwanvu ennyo nga eby’olusolobyo tonyumya. N’enkuba yatandika okuvaamu obuto, ne ntunulatunula okulaba wemba nneggama naye nga buteerere. Anti buli nnyumba gye nnakubangako amaaso ng’eri mu kikomera okuli ssehhenge, ekifaananyi ky’embwa, akafaananyi k’akawanga k’omutwe gw’omuntu n’emmundu. Bwentyo nneeyongera okusimba kasooli yogaayoga ku ntikko y’akasozi Naggulu. Eyo gye nnasanga abakyala babiri ne mbabuuza wa leediyo gye nnali nnoonya we yali. Tebaali babi ne bandagirira okweyongerayo katono. Olw’alengera ekisowaani ekyakulanga  ekibbo, olugali oba essefuluya, mbu ekikasuka amaloboozi, nga kiwanikiddwa ku nnyumba eya kkalina ebbiri, ne mmanya nti nnali ntuuse.

Bwe nnatuuka ku kkalina, omuserikale nnamugamba kimu nti nva kugaba musaayi era nti nzize okutumira ku Bantu bange. Naye teyambuuza bingi n’andeka okuyitawo. Olwali okwesogga ennyumba, nnasanga abantu be nnali ssirabangako, naye ng’amaloboozi gaabwe ngamanyi. Olwabagamba nti nnali nva kugaba musaayi ne basanyuka nnyo. Era nnabakakasa nti ndi muwuliriza waabwe ow’olulango era nti nviiridde ku kyalo Salye e Buikwe. Kino ky’abasanyula nnyo nate, era omu ku basomi b’amawulire ag’olulimi Oluganda kwe kunnyambusa waggulu mu kkalina. Bwe twatuuka mu nkuubo z’ebisenge, n’ansaba okutuulirako awo ku katebe nga bwe mmulinda. Nnagenda okulaba ng’akomawo n’omuwala amata obuta eyampita ne tuyingira mu kimu ku bisenge enkumuliitu. Kaabula kata ndowooze nti nnali ntuuse mu ggulu. Naye olw’okuba ekisenge mwe twayingira kyali kyonna ky’asiigibwa langi enzirugavu be zzigizigi, nnakiteebereza okuba nga ye situudiyo ya leediyo.

Omuwala eyannyingiza mu situudiyo, yandagira ntuule ye nadda mu byuma. Yali muwala muwanvu nnyo, ng’era  mubalagavu naye nga mu buddugavu n’enziiziiri emusinga obweru.Wabula go amannyo ge gaali meeru be ttukutuku. Olw’atereera mu ntebe ye n’assa emizindaalo gy’okumatu ku mutwe ne tutandika okuwaya. Olw’ebyuma bi kalimagezi ebyali enjolo, nnabulwa ne wentandikira okubuuza. Omuwala olw’alaba ng’omumwa ngutunzeeko empiso, n’atandika okumpitirayitiramu ku ngeri gy’akolamu emirimu gye ng’aweereza ku mpewo. Awo nze kwe kumubuuza nti; “Owange obadde ki? Ng’oyogera nnyo! Eri tebaatuwulire?”

Ye kwe kuseka nga bw’ahhamba nti; “Nedda! Kati tetuli ku mpewo. Bwe nnabeera nga hhenda ku mpewo nnaakubuulira osirike.”

Ko nze nti; “Naye nga mpulira oluyimba lw’oli okuzannyira abakuwuliriza luli mu ddoboozi lya wansi nnyo, abawuliriza banaaluwulira?”

Ko ye nti; “Baluwulira bulungi nnyo, ne bwenkendeeza oba okwongeza eddoboozi wano mu situudiyo tekitaataaganya maloboozi ga leediyo z’abatuwuliriza.”

Teyalwa n’ayongeza eddoboozi ly’oluyimba ekisenge kyonna ne kiggunda okujula okunjabya amatu. Ssaalwa ne mmukolera akabonero akategeeza nti ‘kendeeza mangu’ nga nkutte ne ku matu. Bwe yakendeeza ebiggunda, nze kwe kumubuuza nti; “Zo ennyimba z’oyagala ozinoonya otya n’ozifuna mu bwangu ddala ng’abakuwuliriza bazikusabye?”

Ko ye nti; “Ekyuma kino ki kalimagezi ky’ekikola ogw’okunoonya ennyimba mu bwangu. N’ekirala, nze ng’omuweereza ow’oku mpewo, kingwanidde okuba ng’ennyimba n’abayimbi baazo abasinga obungi mbamanyi bulungi ne kiryoka kinnyanguyira okuwa ekyuma ki kalimagezi ebiragiro.”

Teyalwa n’ampitiramuko ku ngeri gy’anoonyamu ennyimba abawuliriza ze baba bamusabye ng’ali ku mpewo.

Twali tukyawaya, n’ahhamba nti yali agenda ku mpewo, n’olwekyo nnali nteekeddwa okubunira. Era teyalwa n’akyusa nnamuziga mwe yali ayogerera n’alyoka afuuwa ekinyanyimbe mu ddoboozi ery’eggono wamma ggwe ng’asingako ne bakyeruppe abaabitandikawo. Olw’amala, n’akyusa nnamuziga n’agitunuza ku ludda olulala, emboozi yaffe n’egwa buto amakerenda. Engeri mwana muwala ono gye yali anyumyamu, nze yannyumira nnyo era nga ssaagala alekere awo okwogera. Naye ekyasinga okunennyamiza be bakubi b’amasimu naddala agasajja agaalinga gakuba essimu buli ddakiika si lwa kuba nti gaali gaagala okutumira, wabula okukwana muwala jjana ono.

Essimu ya situudiyo yalinga emyansa bumyansa, olwo mwana muwala n’agyanukula nti; “Hello Sweetheart” era n’atandikirawo okusinda omukwano n’ogusajja. Nze olw’alaba nga kimpitiriddeko siwena muwala jjana ne mmusiibulirawo naye nga mmukiikidde ensingo n’okwekokkola obwenzi n’obukaba obubugaanye mu bamu ku bakozi b’oku maleediyo. Yankuba ku mukono n’andagira okumulindako. Bwe yamaliriza okwogera n’ogusajja ku ssimu, n’ambuuza ekibuuzo nti; “Ggwe tolina b’otumirako?”

Nze kwe kumuddamu nti; “Ab’okutumira nnina ntoko, mpozzi mpa ku kapapula kwemba mpandiika obubaka, onaabantumirira nga nzizeeyo. Teyalwa n’ampa olupapula olutukula ng’omuzira. Nange olw’amaliriza okuwandiika ab’okutumira nga Winnie y’asooka ku lukalala, olupapula ne ndunkyusa. Ku luuyi olulala okwo kwe nnakulubuuta ebbaluwa mwe nnasindira ennaku eyali empaazizza n’entuusa ne mu Kampala. Era nnakubira nga nsaba abakulu n’abakozi ba leediyo eyo bansuule omukono okulaba nga neeyongerayo n’emisomo gyange mu maaso. Olwali okussa omukono ku lupapula, ne ndukwanga mwana muwala nga bwe mmusiibula. Naye teyandekerera n’akwata mu ndyanga n’aggyamu essente nga bw’ahhamba nti; “Ezo zinaakuyambako ku by’entambula.”

Kaabula kata mmugwe mu kifuba okumwebaza, naye olw’okuba yali anyirira nnyo nnamutya, bwentyo ne mmukwata bukwasi mu ngalo ne mmwebaza nnyo n’okulaama ne nnaama.

Bwe nnafulumayo mu situudiyo nga nzenna mmegeredde, abakozi abalala be nnasanga nnaddamu buto ne mbalamusa era ne mbasiibula nga bwe mbaagaliza obuwanguzi mu mirimu gyabwe. Omusomi w’amawulire ag’olulimi Oluganda ye y’ansibirira entanda nga bw’agamba nti; “Bw’obeera ng’ozzeeyo e Buikwe, Jajja mundabire nnyo, omuhhambire nti nange nze Jajja w’abaana wano e Naggulu.”

Bwentyo bwe nnasiibula Naggulu ne nkwata erinziza e Kampala mu ttawuni. Ndowooza taba kuba mwana muwala eyampa ku nsimbi ezinzizaayo e Buikwe, nnali wa kuzinoonyeza mu kiwato nga mazina. Anti nnagenda okwekwatakwata, ng’ensimbi ze nnali nsigazza z’ezo zokka ezaali zisobola okunzizaayo ewaffe mu kyalo. Kale bwe nnafuna emmotoka, ssaawa bbiri ez’ekiro z’ansanga ndi mutaka ku kyalo Salye.

Bwe nnaddayo ku kyalo Salye, amagezi nate ganneesiba. Nnatandika okulaba ng’ensi yali enkutte entegetege n’amagulu. Jajja nnali sikyalina bingi bya kumulimba, kubanga abazungu be nnali nga nkuutira akadingidi, baali mpewo buwewo era ebyoya by’enswa. N’abakulu ba leediyo kwe nnali nsibidde olukoba, nnakanda kulinda nfune okuddibwamu naye nga buteerere. Awaka nawo nga tetukyalinawo kantu konna ke tusobola okuggyamu ekigulira Magala eddiba.

Oluusi nnateranga okulowooza nti essaawa yonna ebbaluwa yali entuukako nga Winnie ankakasa nti olubuto lwe lutandise okulabika. Era lumu nnali nky’alowooza ku miroboli egyali giyinza okuva e Jinja, ne mpulira abantu abakonkona ku mulyango wabweru. Nnasooka kutiira ddala nti ku luno y’andiba Winnie ng’andeetedde olubuto. Nneemulula kibombyambwa ne hhenda okulingiza mu ddinisa. Ng’enda okwetegereza, nga ku Mugide ne Maama Kiiwa kwe nkuba amaaso nate ng’ogwokubuulira enjiri gubaleese gubaleebuukanya. Nange siwena oluggi nnaluggalira ddala ne ntumbula ne leediyo, siri ku banabbi ab’obulimba.

Okwesibira mu nnyumba gw’afuukira ddala muze. Okufulumako wabweru nnabanga hhenda kusamba mupiira oba okunoonya obutiko, emiyembe ne ffene ku ttale. Ffene n’ebikajjo by’abatuuze nnabiwenjanga buseenene, wamma ggwe ne mbakubya endubaale. Ogw’okubba emmere y’abantu gwo nnali nnaguyiga nkyali muto.

Nzijukira lumu lwe nnasitukira mu njole y’ebikajjo bya Yakobo ne mbikukusa yogaayoga mu lusuku lwaffe olw’embidde, nnende ne mbibikkako n’essanja. Yakobo naye tawena ebikajjo bye yajja abikonga lusu nga mbwa yogaayoga ng’atuuse eka. Aba akyabiyitirayitiramu Jajja, ne zireeta muka Muserikale Maama Boy, omukazi eyali asinda omukwano ogw’obubba ne Yakobo. Baba baky’atudde awo bombi mu katebe wakati mu mukwano ogw’olusuusuuto, ne zireeta Muserikale naye ng’azze okunoonya kiwagi eyali abbanga ebikajjo bye. Muserikale olw’akuba eriiso ku mukyala we nga beesiisiitira ne Yakobo, n’asowolayo ejjambiya ng’ayagala abasanjage obulere. Jajja y’eyataasa embeera bwe yava we yali atudde n’afukamira ku maviivi ge abiri nga yeegayirira Muserikale asonyiwe abampembe.

Muserikale nga yenna tasalikako musale yasemberera Yakobo we yali atudde n’alyoka ata akaka nga bw’amuvuma obukopi n’okumulangira obwenzi obwamugobya ne ku kyalo gye yava e Rwanda. Maama Boy yalaba taabisobole ne yeemulula busota n’abulawo mu kimpowooze ng’omukkuto gw’amenvu. Ebyo byonna byali bigenda mu maaso nga Jajja akyali ku maviivi n’emikono awanise mu bbanga akuuta akalevu Muserikale aleme kutemaatema Yakobo. Muserikale nga yenna ameze n’obuswiriri mu nnyindo, yakyusa lumu obwanga n’awondera mukyala we.

Yakobo olwali okulaba nga Muserikale abuliddeyo, olwo naye kwe kubuuka enswa n’amwolekeza ebigambo endulundu nti; “Ee! Bw’oba weeyita musajja nnyo, komawo ontemeko. Tokimanyi nti akaayanira omukwano taliwa? Ate gakyali mabaga, ne muwala wo omukulu Namuzuula ndi kumpi kumuyigiriza entambula y’emmunyeenye n’omwezi…”

Jajja olwalaba nga Yakobo anaatera okumuzaalira ebitukula, n’atandiika okumuwooyawooya asirike. Nze nnali nneekukumye mu ffumbiro ng’ebigenda mu maaso mbizigirira mu myagaanya gya luggi. Yakobo olw’ayogera ku muwala wa Muserikale omukulu, emmeeme n’entyemuuka. Anti nange lumu nnali nneekobaanye ne Mahheeni, omuwala ono tumutunuze mu mbuga ya kalinkwe Setaani. Twalinda ekiro kimu ng’abatuuze bali ku lumbe lwa muzeeyi Wambazu eyatomerwa akagaali ka Ttabaalo n’afiirawo mbulaga,olwo ffe ne tugufuula mugano. Tw’asooba mpola akawungeezi ne tugenda tubwama emabega w’ekinaabiro kya Muserikale eky’essanja n’emmuli. Ye Mahheeni yeekweka mabegako mu bitooke, olwo nze kabwejungira ne neekukumira ddala okumpi n’ekinaabiro. Twali twakivumbudde dda nti Muserikale yali mu kiwenda eky’okuwenja omuvubuka Ttabaalo eyali atomedde muzeeyi Wambazu n’afa, ye n’abomba. Kale ffembi twakuba enkwawa ng’emitima gituli wamu nti ku luno muwala we Namuzuula twali ba kumuwewa buswa.

Mba nkyagumbye, ne zireeta Namuzuula nga yeesibye ttawulo. Yali asitudde n’amazzi mu bbaafu ng’agenda kunaabako. Olw’esogga ekinaabiro, ttawulo n’agikasuka ku luwagi. Awo nze ne neetereeza mu kafo kange mwe nnali mmulengerera obulungi. Bakira buli lwe yakyukanga okweyiwako amazzi, nga nze amaaso ngamusimbye butatemya, nnyumirwa okumala obumazi.

Nnali nninze kimu Namuzuula amale okuzibiriza ng’anaaba ssabbuuni mu maaso, ndyoke nfubutuke omulundi gumu mmuvumbagire nga kamunye bw’agwa mu nkoko. Naye aba akyekuuta mu mugongo nga nange amangota mmira muganda,  ne mpulira ekintu ekifubutuka. Ng’enda okwetegereza nga munnange Mahheeni bamutwala ntyagi nga ne nnabugi si mufungize. Muserikale yennyini y’eyali amutereddeko akafubutuko nga tomwawula ku kkapa egoba emmese.Nange olw’alaba nga gususse ew’omulamuzi, nnayitira mu kinaabiro ng’akasaale, ne ndyoka njokya omusubi ng’akamyu kadda ku bbali. Namuzuula enkyukwe yamukuba kya bugazi era emiranga gye yatema gye gy’akomyawo kitaawe obutatuwondera. Okuva ku olwo Muserikale ne tumuggyirako enkoofiira nga si ye musajja omuntu gwe yali asobola okunyigira mu kikonde.

Kale nze olw’alaba nga Yakobo yeereega obwenkanidde awo ku Muserikale, nnagamba mu mutima nti ono alabika tamanyi nti ali mu kuzannya n’engo eriko omwana. Naye okwereega kwabwe kwamponya obutangwa mu buwufu nti nze nnali nkukusa ebikajjo byabwe. So ng’ate ne mu kakyo kano nnali nnaatera okuttunkiza obuto omuze gw’okubba emmere y’abantu ku kyalo.

Lumu nnali mpujaddeko mu kasiisira kange nga mpuliriza ku bidongo by’abazungu ku leediyo, ekirowoozo ekipya ne kinzijira. Mmuli nnawulira nga kumpi buli luyimba nnali ndumanyi oba nnali nduwuliddeko kalube lupya oba lukadde. Bwentyo nnayagala nkyuseemuko mpulire ku ndongo n’enkuba y’ennyimba ze nnali sitera kwettanira. Nnasalawo okukyusa akalimi ka leediyo ntere mpulire ku nnyimba ez’Abalokole abagwi b’eddalu. Akalimi olw’akatuusa ku emu ku leediyo zaabwe ne nkaleka awo. Bwe nnali nga nkyawuliriza ennyimba ezaali zitali kunnyumiramu wadde n’akamu, leediyo teyalwa n’etandika okukuba obulango. Mu birango mwe mwali n’ekiranga olukuhhaana lw’enjiri  ey’abakkiririza mu Baibuli entukuvu. Olukuhhaana luno mbu lwali lwa kukulungulira ddala ennaku musanvu ng’eby’okulya n’ensula byonna bya bwereere eri abakkiriza abaviira ebweru wa Kampala. Lwali lugenda kubeera Bwaise ku nkinkiizi z’ekibuga Kampala era ng’omusumba ayitibwa Ssennyonga y’eyali aluwomyemu omutwe. Bwe nneerowoozaamu nnagamba mu mutima nti newankubadde nga siri Mulokole, nnali nzikiririza mu Baibuli. Kale nga siraba nsonga lwaki sseetaba mu lukuhhaana luno ne nfuna omukisa gw’okusulako mu kibuga nga bwenjiiya n’engeri ey’okutetenkanyaamu obulamu. Ku luno nnasalawo obutateganya Jajja nga mmusaba ssente z’entambula. Bwentyo nnatunda omuzindaalo gwa leediyo yange mwe nnaggya ejjamba.

Zaali ennaku z’omwezi kkumi nattaano mu mwezi ogwa Kasambula mu mwaka lukumi mu lwenda mu kyenda mu mwenda, ne nsiibula Jajja. Nnamukakasa nti nnali ng’enda okugasimbagana nate ne bakyeruppe okumalira ddala wiiki nnamba mu kibuga. Jajja naye teyali mubi n’anzikiriza bwentyo ne neggyawo.

Olw’okuba ekibuga nnali nkigenzeemuko emirundi ebiri mirambirira, okutuuka e Bwaise ku kkanisa y’omusumba Ssennyonga tekyankaluubirira nnyo. Era olwava mu mmotoka bwenti, nnalengera ekipande obwaguuga okwali kuwandiikiddwa erinnya ly’ekkanisa. Nnende nnali nsuubidde okulaba ekkanisa eya kkalina nga munaana n’okusingawo. Naye nkyambuukako okulaba olukunkumuli lw’abantu abaali bakuhhaanidde mu kkanisa eyali yaserekebwa amabaati n’emitayimbwa ng’ate byo ebisenge byayo tebyatuuka. Ekkanisa yali yayawulwamu enkuubo empanvu, ng’olwo mu bibangirizi byazo mwe muli obutebe obwa langi ez’enjawulo abakkiriza mwe batuula. Wabweru w’ekkanisa waaliwo emmotoka za lumaggamagga okusinga nga za kika kya Pajero n’ebbaasi ezaali zireese abazungu. Emizindaalo gyo gyali gibwatuka n’okukirako laddu . Era nnasanga omusumba w’ekkanisa yennyini nga y’ali mu mitambo gy’okuliisa endiga ze ekigambo kya Yesu.

Omusumba yanzigya enviiri ku mutwe. Yali musajja mumpimpi nga wa kigero, naye ng’eddoboozi erimuvaamu lisisimulayo n’ennyenje ebuziizi. Yabwatukiranga ku muzindaalo ng’era oyinza okulowooza nti ekkanisa agenda kugibambulako akasolya. Ne bye yali ayogera nnali ssiwuliramu wadde n’ekimu okuggyako okulaba ng’Abalokole baleekaanira waggulu n’okusaakaanya nti, “Amiinaa…!”

Nnali nkyayasaamiridde, omuwala eyali ayimiridde ku mulyango gw’ekkanisa kwe kumbuuza nti; “Ssebo wewandiisizza?”

Ko nze nti; “Nedda nnyabo, twewandiisiriza wa?”

Awo omuwala eyali ayambadde ssikaati empanvu ng’emukoma ku bukongovvule naye nga waggulu ayambadde kakete, n’antwala mu weema mwe baali bawandiisiriza abagenyi. Olw’atuuka mu weema, omuwala eyali yeesiize ebintu ku mimwa ng’akirako omuntu ava okuwuuta omusaayi, kwe kumbuuza nti; “Ssebo tubuulire amannya go, ekyalo gy’oviiridde, n’ekkanisa gy’osabiramu.”

Amannya gange n’ekyalo gye nnali nviiridde nnabibagamba, naye eky’ekkanisa gye nsabiramu kaabula kata ebigambo binkalire ku mimwa. Nnatakula omutwe okutuusa lwe nnajjukira ekkanisa y’Abalokole e Buikwe, ne mbagamba erinnya eppangirire. Awo omuwala kwe kunkwasa akapapula okwali amannya gange n’ennaku ze nnali nteekeddwa okumala nga ndya, n’okusula mu lukuhhaana luno. Olwazza akapapula kange mu ttaano, nenkuba akakule mu nda yange, ne nkyacanca olw’okufuna omukisa ogw’okusulako mu kibuga. Ssaalwa ne nnyingira mu kkanisa nange ntere mpulirize ku njiri ya Liisoddene eyali ekutte omuliro.

Bye nnalaba mu kkanisa byannema amalojja. Anti bakira ng’omusumba buli kye yali ayogera, ng’olwebeeya lw’Abalokole bamuwereekereza okusaakaanya n’okusagambiza okw’omwanguka nti; “Alleluia….Amiina…” Abalala baasitulanga obutebe kwe baalinga batudde ne babuwuuba mu bbanga nga bwe bazina ng’enje. Abandi baali babuukabuuka ng’emmandwa be yali erinnye ku  mitwe. Olwo nga gyo emizindaalo gibwatuka bubwatusi ng’era kizibu okwawula eddoboozi ly’omusumba ku ly’omuvvuunuzi okumanya ani omutuufu eyali abuulira.

Bwe gwatuuka mu kusaba, wamma ggwe nate ne gubula asala. Nnalaba nga buli kimu abakkiriza bano kye bakola kikolebwa mu ngeri ya ssengavuddengazzeemu ng’ayoza ayanika mu ttaka. Nze nnali nkimanyi nti omuntu bw’abeera ng’asaba, ateekeddwa okwewombeeka, okufukamira, n’okwogerera mu kaama n’eggonjebwa mu maaso ga Mukama Katonda we. Naye Abalokole bano buli kimu baali bakikola mu ngeri ya kifuulannenge. Anti nga basaba babwatuka n’okutulika ng’emberenge za kasooli mu kyoto. Abalala baali basamba obutebe n’ebisenge, abandi nga baasimula ng’embuzi, ate abalala nga bakaaba ng’abafiiriddwa. Waaliwo n’abaali basinda ng’abali mu bulumi bw’okuzaala, ate ng’abalala basiiya busiiya ng’abakwana.

Ebyo nandibigumidde, naye ekyayongera okunkuba enkyukwe be baana bawala Abalokole abaajobojanga ebigambo ebitategeerekeka n’okubisandabula ng’ekyalaani. Bakira nga bawanika emikono gyabwe mu bbanga ne bagikankanyiriza kumukumu n’ekyaddiriranga kwe kwemegguza eri ennume z’ebigwo ne basambagala nga bwe bawoowoola. Nnali nkyayasaamiridde, n’omuvubuka eyandi okumpi awo naye n’awanuka nga gwe basindise n’agwa kya bugazi mu butebe, wamma ggwe kata nfubutuke mu kkanisa. Abalala bo baali mu gwakwetala nga bava eno badda eri nga bagenda bayoolayoola abaalinga bagudde ebigwo nga bavuya, ne babatwala ku kituuti nga balinga emirambo.

Ku kituuti kwali kuyimiriddeko ekibinja ky’abayimbi, nga kuliko emizindaalo, endongo, n’ebyuma ebirala. Ekyanneewunyisa nga mu bayimbi mwennyini mwe mwali musinga be nnayita abagwi b’ensimbu naddala abawala. Buli musumba lwe yabasongangamu olugalo, kumpi nga kkwaya yonna yerindiggula ku ddimwa kirindi. Bwe nnalaba nga kumpi buli omu mu kkanisa agwa bigwo, nze ne nsimba nnakakongo ne ndayira nti wakiri okufiira mu kitooke kya gonja nnali siri wa kukombya nkoona yange ku ttaka.

Bwe nnalaba ng’ekkanisa enfuukidde ezzike, nnayagala nfulume kibombyambwa mbulewo. Naye nnatya kimu nti baali bayinza okungombamu obwala nga balowooza nti mbadde mbega oba omubbi. Bwentyo nnagumira mu katebe mwe nnali ntudde, ne nnindirira okulaba ebiddirira.

Omusumba yaleekaana omulundi gumu nti; “Alleluia…!”

Olwo ekisibo kyonna ne kimuddamu nti; “Amen…!”

Oluvannyuma omusumba yalagira abantu bonna okutuula, n’attunkiza buto enjiri ye ng’agamba nti; “Yesu yeebazibwe!”

Bino yabyogeranga waliwo n’omuvvuunuzi eyali avvuunula ebigambo okubizza mu Luganda oba mu Lufuutifuuti. Omusumba yeeyongera okwogera nti;  “ Omwoyo wa Mukama bw’akka wabeerawo enjawulo Amen! Omuliro ogwokya emizimu, ebisiraani n’endwadde gulabisibwa, praise God! Amaanyi agabuza ebizimba goolesebwa Halleluia! Ssiriimu ne kkansa biwonyezebwa, Mukama yeebazibwe. Baibuli egamba nti Yesu ly’erinnya erisinga amannya amalala gonna Amen! Nti era buli vviivi livunname, na buli lulimi lwatule nti Yesu ye Mukama Praise Jesus! Ggolokoka ggwe abadde yeebase! Yambazibwa amaanyi, kubanga Mukama akuviiriddeyo Amen! I will do better for you than in the beginning, says the Lord of Hosts.Tewali kya kulwanyisa ekyaweesebwa eri Israeli ekiriraba omukisa, Halleluia!  Ekigambo kya Mukama gwe muliro ogwokya ebizibu. Ensi n’okujjula kwayo byonna bya Mukama, Amen! Ffeeza ne zaabbu byonna bya Mukama, Praise God! Mukama agamba nti mungezese, munkeme n’ebiweebwayo n’ekimu eky’ekkumi, mulabee… bwe ssiibaggulirewo ebituli by’eggulu…Ne mbatonnyeseza omukisa…Ne mubulwa ne we munaagussa! Muleete ebimu eby’ekkumi mu nnyumba yange Says the Lord. Kati buli omu yimirira n’ekiweebwayo kyo mu ngalo nkusabire omukisa. Wanika ekiweebwayo kyo mu bbanga. Mumaze? Kati tandiika okukoowoola omukisa gwa ssente. Kkowoola nti; ‘Ssente…! Jjangu…! Wendi…! Kati kati…! Mu linnya erya Yesu. Amen!’ Kiwedde!”

Omusumba olwamala okubuulira, abakebezi ne baleeta ebisero, olwo buli Mulokole n’atambula  mpola okugenda okusuula essente mu kibbo. Nze nnasigala ntudde mu katebe nga nkutte ne ku ttama nneewuunya ebikuuno ne katemba mu kkanisa.

Essaawa az’amalya g’eky’emisana bwe zaatuuka, ffena abaali beewandiisizza twasimba lwa kasota wabweru w’ekkanisa okugenda okufuna ku k’okuzza eri omumwa. Nnende nnali nneesunze dda nti twali tugenda okulya enkoko, ennyama, amatooke n’emiceere tusambe bisambe. Naye kyambuukako omugabuzi bwe yansalira kassoosi kamu kokka ak’omuceere n’amansirako ne ssupu w’ebijanjaalo. Olwamala n’ayimirira nga n’okuyiguliza kw’atadde alinda omuntu addako mu lunyiriri. Kaabula kata nkimugambe nti ‘nnyabo yongerako ku mmere’ naye nentya okuswala, anti nga bahhamba dda mbu bannakibuga balya mu nsawo zaabwe  so si mu nnimiro. Era n’obumere bwe bampa n’akataayi tekaasala ng’essowaani nkalu ya jjo, ne njula okuddayo nsimbe buto olunyiriri.

Bwe nnaddayo mu kkanisa munda, nnasanga abayimbi nga bali mu kukooloobya amatendo ga Liisoddene. Abayimbi bano bansanyusa nnyo kubanga baali bayimba mu ngeri ya kikugu nnyo ng’era oyinza okulowooza nti amaloboozi gaabwe gaviira ddala mu ggulu. Ng’oggyeeko amaloboozi gaabwe amanyuunyuntuvu ennyo, kkwaya yali ejjudde byana biwala ebinyirira nga ne bw’obiyuwako amazzi oganywa. Nneebuuza mu mutima nti abawala ebijuujulu nga bano kiva ku ki okuba nga nabo bagwi ba nsimbu?  Nnabuuza omu ku bakyala abaali bantudde okumpi ensonga lwaki abantu baabadde bagwa ebigwo n’okujoboja ebigambo ebitategeerekeka! Yanziramu nti abo omwoyo omutukuvu abeera abambadde bukanzu. Nti n’abamu babeerako emizimu egiba gigugumuka okudduka omuliro gwa Yesu nga gugyokya okuva ku muntu. Era teyalwa n’ambuuza nti; “Ssebo ggwe toli mulokole?” Nze kwe kumuddamu kimu nti; “Nnyabo nnankalokoka!”

Tuba tukyanyumya, ne zireeta kyeruppe naye n’atandiika okutuliisa ekigambo. Ono ye endiga yasooka kuziramusa nga bw’aleekaana mu Luganda olumenyefumenyefu nti; “Mukama yeezibabwee…!” Olwo ekisibo kyonna n’akiwa ekibbo ky’enseko. Kyeruppe bye yabuulira byankwatako nnyo. Anti ffenna yatuzzaamu amaanyi nga bw’atugamba nti; Bwe twali tetunnazaalibwa Mukama yatumanya. Era Mukama alina ebirowoozo n’enteekateeka ennungi eri obulamu bwaffe. Katonda ayagala tubeere ba mukisa, tugaggawale era tubeere mu bulamu obweyagaza. Ebyo byonna kyeruppe yabyogera nga amaaso ngamusimbye sigamuggyaako. Era nnali mmaliridde okugenda mmutuukirire amangu ddala nga yankamaliriza okubuulira, mmusindire ennaku eyandi ku mwoyo. Naye olwali okuwunzika okubuulira kwe, n’ayita abaali baagala okulokoka. Nze olwalaba nga nnamungi w’abantu akuluumulukuka okweyuna ekituuti, nange ne mbuukira ekigaali.

Olwatuuka mu maaso g’ekituuti, ffenna baatulagira okuzibiriza ku maaso, tuwanike n’emikono gyaffe mu bbanga. Era ffenna wamu baatwatuza ebigambo nti;

“Ayi Mukama. Olwaleero, nzikirizza n’omutima gwange, okwetwalira Yesu, abeere omulokozi w’obulamu bwange. Nneegaanye ebikolwa by’eddiini, Setaani awamu n’enkwe ze zonna. Era nkusaba onsonyiwe ebibi byange, ebibi by’abazadde bange, n’ebibi bya bajajja bange byonna. Sssangula amannya gange okuva mu kitabo ky’okufa, ogawandiike mu kitabo ky’obulamu. Era okuva olwaleero, njatula nti, NDOKOSE! Mu linnya erya Yesu, Amiina.”

Olwamala okwatula obulokozi, ng’enda okuzibula amaaso nga kyeruppe yabuzeewo dda. Nnali ndoowooza era nti ke mmaze okwatula obulokozi, ng’enda kweddirayo ntuule. Naye byali bya mpuna. Anti waliwo mwana muwala eyankwata ku mukono n’anziza ebbali. Y’ambuuza amannya gange era n’ampa n’empapula ez’okujjuza nga bw’ansuuta n’okunjozaayoza olw’okuvvuunuka ekizikiza ne ndaba omusana. Nnagenda okulaba nga ne bannange bwe tubadde nabo balina ababakutte ku mikono. Mwana muwala yeeyongera okumbuulira ebigambo bingi nti; “Mukwasi mukwano, nkuyozaayoza olw’okwegaana Setaani, ensi, omubiri n’eddiini. Si kyangu omuntu okulokoka. Kuba kikwetaagisa okusooka okuba omusirusiru n’olyoka olokoka era n’ogeziwala. Naye bw’osooka okweyita omugezi, tosobola kulokoka, bw’otyo n’osigalirayo mu busirusiru bwo, naye nga ggwe mwene tokimanyi. Eno gy’ozze, nsi ya mwoyo. Kati ffubanga nnyo okulaba ng’osoma ekigambo kya Mukama-Baibuli, owulirizenga enjiri buli lunaku, osabenga buli kiseera, okuhhaanenga n’ab’oluganda, osiibengako, obuulirenga enjiri era owenga obujulizi n’okwebaza.”

Mwana muwala yayogera ebigambo ebirala bingi naye nga nze bimpita ku matu ne bigwa enkoto. Anti ebirowoozo byange byonna nnali mbimalidde ku kwetegereza ebbeere lye eryali ly’atutunuka ng’ettutu mu bbulawuzi, nga buli lw’ayogera likankana bukankanyi liti, wamma ggwe nenva mu mbeera. Awo omusumba kwe kutuyita ffenna abaali bankalokoka. Era n’atulagira okweyawulamu ebibinja; abavubuka, abakyala, abaami,  abaana, awamu ne bannamukadde. Nze nneeyunga ku kibinja ky’abavubuka.

Abavubuka ffenna nga tutudde mu weema emu, omusajja gwe bayita  Mitala omutume yajja okwogerako gye tuli. Yatukakkanako ekiyiifuyiifu n’ayogera kaati ng’omusezi agula ekibya. Yayogera lunye nti nga bwe twali tulokose, twali tuteekeddwa okwekuumira mu butukuvu nga twewala obugwenyufu. Mbu eby’okwegadanga twali tuteekeddwa okubiviirako ddala ng’embwa bwe yava ku nseko. Nti era ffenna abaalina bakabiite abawala n’abalenzi be twalinga twerigomba nabo, twali tuteekeddwa okuddayo tukabateme nti tulokose era tufuuse bitonde biggya. Nze nnakubyakubyamu ku ngeri gye nnali ow’okukatema Winnie e Jinja nti eby’okweyagala byali bikomye awo! Mba nkyabifumiitirizaako, omutume n’asoma mu Baibuli nti, omuntu yenna bw’atunuulira omukazi n’amwegomba mu nda ye, olwo ng’amaze okumwendako.

Ebyo olwangwa mu matu, ne nkimanya nti nze nnali siri wa kuwona omuliro gwa ggeyeena. Kumpi buli muwala eyampitangako, yankyusanga ensingo okumwetegereza entambula, akabina n’ebiringa ebyo. Olaba n’omuwala eyali antudde awo okumpi mu weema eno naye yali antuuzizza ku ya lukugunyu! Anti yali ayambadde ssikaati ennyimpi kwe yali atadde ne Baibuli, olwo nga nze ssitereera, buli ddakiika nga ngira ne nkubayo ku liiso ndabe obanga ddala ssikaati yeeyongedde okuseeseetuka.

Mitala teyalwa n’ayongerezaako nti; “Eri mmwe ababadde baagwenyuka edda nga musula mu bikeesa, ebikiri n’ebimansulo; Mmwe ababadde bekatankira amagengere, okufuuweeta sseggereeti n’enjaga; Mwe ababadde banyumirwa okulaba ssineema ez’obuseegu n’ebifaananyi by’abakazi abali obukunya; Mwe abambala enkunamyo, ne ssiriiti empanvu; Mmwe ababadde bakwabulamu embuto n’okulya ebisiyaga; Mmwe ababadde bamuliisa maanyi era abasula mu buliri ekiro nga mwematiza; Essaawa y’eno okwenenya kazambi oyo yenna munaazibwe n’omusaayi gwa Yesu.”

Awo nze kwe kukwata ne ku ttama, anti nga kumpi buli kibi omubuulizi ky’amenye nkirinako akakwate.

Era Omutume yayongerezaako nti twali tugwanidde okwewala amalala, obujeemu, emputtu, obulabbayi n’obunnanfuusi. Twali tuteekeddwa okutambula ng’abaana b’omusana nga twewalira ddala ebikolwa eby’ekizikiza. Twatulenga nti Yesu ye Mukama kubanga oyo yenna amwegaanira mu maaso g’abantu, naye alimwegaanira mu maaso ga kitaawe ne bamalayika be mu ggulu. Yakubira atukuutira tufube okulaba nga tetugwa mu kibi ky’obwenzi n’obukaba okutuusiza ddala nga buli omu ku ffe afunye omubeezi omutuufu mu bufumbo obutukuvu. Nti era tuddeyo ku mirandira gyaffe we twakyamira okuva ku Mukama twenenye. Omutume olwatusabira essaala, n’okutuwa omukisa, n’atusiibula.

Ebigambo bya Mitala byonna nnali mbikutte bukusu. Naye ng’ekyebuuzibwa mu mmeeme yange kiri nti kyali kisoboka kitya okutuukiriza ebyo byonna ebyali binkuutiddwa? Nandiki nnali wa kulindako mmale okwambazibwa amaanyi ag’omwoyo omutukuvu gwe nnali mpulira ng’omubuulizi omulala amutugamba.

Ku ssaawa nga bbiri ez’akawungeezi, bbaasi yatunonako ffenna abaali beewandiisizza n’etutwala okunyiga otulo. Olw’okuba obudde bwali buzibye, ssaamanya luguudo lwe twakwata, anti nga nnengera amataala g’emmotoka n’ebizimbe gokka. Naye waayita akabanga mpa wekaaga nga twagguse dda bumale ku kasozi k’abayivu e Makerere. Ndowooza olw’okuba ebiseera byali bya luwummula, kumpi ebisulo by’abayizi byonna byali bikalu, kale omwo ffenna mwe twayegeka emba ne tunyiga otulo. Buli kisulo twasulamu abantu bana bana. Abaatutwala baasookanga kutusoma mannya gaffe, olwo ne tugenda okunona ekisumuluzo ky’ekisenge. Naye enkalu zaanoonya obukongovvule ng’Abalokole abamu bakaayanira ebisumuluzo, ehhuumi n’enyooka anti nga buli omu ayagala kweyuna budde awujjaaleko. Naffe olwafuna ekisumuluzo kyaffe twakasibira mu bitanda by’abayizi nga buli omu mukoowu nnyo, ennyindo y’enkata. Olwebaka bwenti mu buliri, nneebuuza ekibuuzo kimu nti; ‘Nze ani okuva eri mu nsokoso e Salye nange okusulako e Makerere?’ Eddoboozi kwe kunzijira mu nda yange nti;’Olaba osuze e Makerere, kitegeeza n’okusoma ojja kusomera ddala otuukeyo!”

Mba nkyakuba bulatti, nengwamu ekya wakayima eyo mu ttumbi. Olw’aggulawo oluggi okugenda okunoonya kabuyonjo, nneerabira okukwata ennamba y’ekisenge mwe mbadde. Bwe nnatuuka mu kabuyonjo, nayo yanfuukira omuteego, anti nga siraba kinnya kwe nnaasitama. Nnanoonya ekinnya wonna naye nga bya mpuna. Bwe nnabikkula ku kantu akeeru akaali kaakulamu ng’akatebe ka mwasajjute, nnalabamu amazzi agefaanaanyiriza empitambi. Nneebuuza nti bannakibuga obubi babusuula mu nsuwa? Nandiki kano akantu akaalina emimwa nga egy’ensuwa omwana w’omuntu yali akasitamako atya? Siwena ne nkawalampa anti ng’olubuto lunkuba Nnakabanda. Naye mba nkyawalampa, ekigere kye nnasoosaayo ku ngulu, ne kiseerera omulundi gumu, okukakkana nga ssekalootera mmukubye mu kitaba ky’omusulo. Nnasitukirawo bunnambiro nga nzenna nvulubanye kazambi nkirako n’ekibe ekiyonsa okw’enkuba, ne njasimula omulundi gumu kata omutwe gumbuukeko gugwe wali.

Ng’ebyoka bikyaneggunda nnaddayo buto ku ‘kasuwa’ ne nkabikkula bulungi. Ku mulundi guno nnakatuulako butuuzi naye nga ndi ku bunkenke, sikulwanga wabaayo omuntu ajja n’ansanga ng’emirimu ngikola ntudde. Nga nteredde ku ‘kasuwa’ nnatandika okusoma ebimu ku bintu abayizi b’e Makerere bye bawandiika mu kabuyonjo. Ekimu kyali kisoma nti; Welcome to University Hall, the home of goat., Ate nga kyo ekirala kisoma nti; There is nothing sweeter than climbing on a University Girl! Ekirala ne kikyanukula nti; Man, you’re dead! Ssaatawaana kubitaputa , anti nnali mpita mu byangu.

Olwamala emirimu gyange, nnasibira mu kinaabiro okwegogola. Eyo nate gwajabagira buto. Gwe ate munnange, nnanoonya ebbaafu nga ngirabako? Byansobera eka ne mu kibira. Nnatakula omutwe okutuusa bwe nnajjukira olunaku luli lwe nnali e Jinja ewa Winnie. Anti eyo nnasanga ekinaabiro nga kirimu obuntu bw’onyoola amazzi ne gajja. Naye obutafaananako n’ekinaabiro kiri, kino kyo kyaliko obunyoola busatu bulambirira; akamyufu, akabbululu, n’akeeru. Nnatandika okwebuuza kaliwa ku busatu kemba nnyoola. Kwe kusalawo nti engeri obudde gye bwali nga bwa kiro, kannyoole akamyufu osanga kategeeza kitangaala. Olw’akanyoola, amazzi gaavaayo nga galimu ekibuguumirize. Ssaalwa ne mbuguumirira era engoye zange ne nzikasuka eri ntere nnaabe. Ee, ate oba ewaffe e Salye ng’okunaaba ku mazzi agabuguma oteekeddwa kuba mwami waka! Kati ate gano agaali wano ag’obwerere nnali ngalinza ki?

Mba nkyasagambiza ng’eno bwe nnyumirwa erizzi, ng’enda okuwulira ng’amazzi ate ganfuukidde ezzike. Gaasooka kumbabula mugongo ne ndowooza mbu bya muniino. Kaabula kata olwenje lw’amazzi lummambule olususu lwonna siba kufubutuka ne mpenyuka mizibu nga ndowooza nti amasannyalaze ge gaali gadobonkanye. Olwali okutuuka mu lukuubo, ne nzijukira nti nnali nkunnumba bute ng’engoye nzireseeyo mu kinaabiro.

Nnamala kuluma na gwa ngulu okuggyayo engoye mu kinaabiro. Anti olwalengera ng’amazzi mu kinaabiro ganyooka n’omukka, ne nkakasa nti wamma amasannyalaze ge gaali gatabuse. Nneemulula mpola okunoonya wonna awali ekiti ekikalu nsobole okuwendulayo engoye zange. Naye mba nnankesimba mu lukuubo, ne mpulira enswagiro nga waliwo omuntu eyali ajja ku ludda gye nnali. Nnamansuka ng’omutego ne neekukuma bugongolo mu emu ku nsonda mu lukuubo. Nnalengera omusajja eyampitako obutereevu n’ayingira mu kinaabiro mwe mbadde. Kaabula kata mmukoowoole okumulabula aleme kuyingirayo okugwa ku kibambulira ky’amasannyalaze. Naye olw’okutya okundaba nga nkunyuuka buswa, nnabunira ne nninda kimu kuwulira miranga eginaava mu kinaabiro. Nnakunkumula n’okutu naye nga tewali kamunyeenya. Waayita akaseera katono omusajja y’omu n’ampitako nga mulamu tteke taliiko bbala wadde olufunyiro. Nange olwalaba nga munnange avuddeyo atemya bukofu, ne neemulula mpola ne nzirayo mu kinaabiro. Nnasanga amazzi omusajja agasibye nga tegakyatiiriika nga n’omukka gwe nnali ndabye gubuzeewo mu kimpoowooze. Olwawanulayo engoye zange ku kisenge, ssaalinda na kuzambala. Nneesiba essaati mu kiwato ne mpita mu byangu okuddayo mpalangatanye ekiwanga kyange mu kibatu.

Eyo mu nkuubo nate emberenge yeeyongera okugaga. Anti nnali nneerabidde ennamba y’ekisenge mwe nnali nneebase. Wamma ggwe ekuba omunaku tekya. Nnatunuulira olunyiriri lw’enzigi z’ebisenge nga tewali kye nsobola kwawula ku kirala. Olw’okuba nnali nneesuuliddeyo ogwa nnagamba ne ssikwata nnamba ya kisenge mwe nnali nvudde, nate nnakifuuwa nga nkizza mu nda. Bwentyo essaawa ezaddako nnazimala nkonkomalidde mu nkuubo okutuusa emmambya ng’esaze.

Nga Lugaba obudde atandise okubuggyako eddiba, nnalengera Abalokole nga bafuluma kinnoomu okuva mu bisulo byabwe, ne batandiika okusabira awo mu kibangirizi. Waliwo omusajja omu Omulokole eyanzigya enviiri ku mutwe olw’engeri gye yali asabamu. Yali aleekaanira waggulu nnyo mu ddoboozi essaakaavu ng’ate bw’aboggola ng’omuyizzi ayasira embwa. Yateranga n’abwatuka nti;

“Mu linnya erya Yesu! Nnyingirira amaanyi gonna ag’ekizikiza. Mpamba abafuzi ab’amasaza mu bbanga. Nkowoola omuliro ogwokya. Nfaafaaganya amaanyi gonna aga lubaale, amayembe, emmandwa, emisambwa, ebitambo, ebiffini, ebisiraani, ebipali, ebikolimo, ebisulo, olutwe, ebiteega, nnabingi, abacwezi na buli ddogo lyonna ery’ekika ky’ewaffe. Nnangirira omuliro okwokya buli muzimu ogutambulira mu misota, amagiini agoogerera mu miti, empewo ezisiikuula ennyanja, emizimu egireeta obubenje ku nguudo, na buli muzimu ogweyita amannya g’abantu. Nkowoola amaanyi agakutula enjegere. Nfaafaaganya amaanyi ga Mukasa, Muwanga, Kkungu, Kawuula, Kirookolooko, Nabuzaana, ne Kiwemuzi. Njokya omuzimu gwa Yezebbeeri omwenzi ogufugira ku kasozi Makerere. Nkowoola eggye ery’omu ggulu ne mwoyo wa Mukama okukka. Nneetoolooza ekifo kino kyonna n’omusaayi gwa Yesu. Kubanga Baibuli egamba nti; Buli kye tunaasibanga ku nsi, ne mu ggulu kya kusibwanga. Na buli kye tunaasumululanga ku nsi, kinaasumululwanga ne mu ggulu. Era nti mbawadde obuyinza okulinnyanga ku misota n’enjaba ez’obusagwa wamu n’amaanyi gonna ag’omubi, kubanga tuli bawanguzi n’okukirawo. Oyo ali mu ffe w’amaanyi okukira Setaani ali mu nsi. N’olwekyo mpamba omulangira w’e Buperusi, omulangira w’e Kkuulo, n’omulangira w’e Bbabulooni; mbamenya, mbasuula wansi mu bunnya obutakoma, ne mu nnyanja eyaka n’omuliro n’ekibiriiti…”

Ebigambo ebyo byonna yabiwalabula nga yenna azimbye ng’ekisaka, yeecwacwana, yeetala adda eno adda eri nga Namutale omunyageko ente. Yagiranga n’abuukabuuka, n’asamba ebbanga, n’akuba ebikonde mu mpewo, n’ekyavaamu n’akuba engalike nga bw’ajoboja ebirala mu ngeri nti; “Shakatandala maamaamaa! Yendere makasha ketendere. Lindiriri bboobboobbo…” Ng’enda okwetegereza nga kumpi ekibangirizi kyonna kijjuddemu Abalokole abasaba mu ngeri y’emu. Kaabula kata nange mbeegatteko naye nentya okuswala, anti nga ne bye nnaasaba sibimanyi. Bwentyo kwe kusalawo okuddayo mu kinaabiro nneegogole bulungi mu kwetegekera olunaku.

Kyayi ow’oku makya twamunywa kikungu. Anti twatuulira ddala mu kizimbe abayivu b’e Makerere mwe baliira. Obutafaananako na kya misana n’ekyeggulo, ku luno kyayi twanywa wa mata,ne tumuwereekerezaako, amagi, emigaati n’ebikyepere ebyefaanaanyirizaako ne bye nnalya ewa Winnie e Jinja. Naye tuba twankamala okwemiisa ebya ssava, omu ku basumba eyali akoze ku by’okusula n’alangirira nti;

“Ab’oluganda Mukama yeebazibwe. Olwaleero buli kiisi eyavudde ewala nga naye toli musumba wa kkanisa toteekeddwa kudda wano e Makerere. Mujja kusulanga ku kkanisa e Bwaise nga munoonya amaaso ga Mukama. Kino kivudde ku bakyalakimpadde abeesuddemu jjulume ekiro ne bamenya ekimu ku bisenge by’abasumba baffe ne bakuuliita n’ebintu byabwe. Era kiteeberezebwa nti mu ffe wano mulimu emisege egyerimbise mu maliba g’endiga. Ebyange bikomye awo.”

 Bwe tutyo bwe twamaliriza okukwata ku k’e Wamala, twessa mu ddene ne twolekera Bwaise okweyongera mu maaso n’olukuhhaana lw’abakkiririza mu Baibuli. Ku olwo bye nnalaba mu kkanisa byali kumpi bye bimu ne bye nnali ndabye eggulolimu. Ekyakyukako bwe bubaka obwali bubuulirwa abasumba ab’enjawulo.

Obudde bwe bwaziba, nate abasumba bo ne babatwala okusula e Makerere. Ffe abataali basumba baatuleka mabega tusule nga tukoowoola Lugaba ekiro kyonna. Kino kyampisa bubi nnyo kubanga nnali nneesunze okusulako nate e Makerere. Naye n’ekyokusula ku kkanisa nnali nnakyesunze dda. Anti nnali njagala okulaba ku baana bawala be nnawuliranga mbu baazikizanga amataala ekiro ne beeyambulamu engoye okusigala obuswa, nga bwe bawanjagira Lugaba abagonnomoleko eky’amagero ky’abasajja ab’ebbeeyi. N’ekirala nange nnali nnindiridde okwetwalira ku mukisa ogw’okugamba ku omu ku bawala bano nti, ‘Yesu akuntumye,’ nzireyo e Salye nga nneewangulidde ekimyula ky’omuwala munnakibuga. Naye kyambuukako eyo ekiro mu ttumbi nga ssirabako wadde ku muwala n’omu eyeeyambula newankubadde okwolesa okugulu kwe okumu bwe kuti. Bwe nnalaba ng’ekiro kinaatera okunsala, nnasalawo okwetooloolako emmanju w’ekkanisa nti osanga nnaalaba ku muwala yenna gwe bali okubuulira enjiri mu ngeri ey’ekifuulannenge. Naye era nnatengejjera busa. Bakira nga buli gwe mpitako ali mu kaseera ka kwegayirira n’okunoonya obwenyi bwa Liisoddene.

Mpozzi waaliwo abawala abaali basabye ennyo ne bakka ne mu buziba bw’ennyanja. Era bano ettumbi lya basanga otulo tubakubye kya bugazi nga bali mu kwebaza yazimba kkanisa. Anti mbu omwoyo gwali gukyayagala okusaba naye ng’omubiri munafu. Mu bano mwe mwali ne mwana muwala eyali yamyuka okukirako n’ettungulu. Ono ye otulo twali tumukedde era zaagenda okuwera essaawa mukaaga ez’ekiro nga takyamanyi bifa ku nsi. Yali yeebase ku mukeeka ng’era banne bamubisseeko essweta. Naye gye yakoma okufuluuta, n’esswera gye yakoma okuseeseetuka, era okukakkana ng’asigaza bugoye bwe bwokka. Bakira nga buli lwe yeegolola n’okwekyusa, ng’obugoye bweyongera okwesika. Olwo nze eyali alozooledde ne njagala okugenda mmubikke. Ekyo nandikikoze naye nkyazijukiza bingi;

Lumu e Salye omu ku bawala ba ssenga wange yakyalako ewa Jajja. Ekiro ekyo bangoba mu kisenge kyange mbu omugenyi y’aba akisulamu. Nange ssaali mubi ng’amakanda ngazza mu ddiiro. Eyo ekiro mu ttumbi, ekirowoozo ekiwoomerevu kyanzijira. Nnayagala okugenda ndoze ku mwenge gw’omugenyi nga tegunnatuuka mu mpaawo. Bwentyo bulangiti nnagimegguza eri ne nkwata ttooki yange, era ne nsooba nga kkapa eriimisa emmese yogaayoga mu kisenge ky’omugenyi. Nnasooka kuwuliriza bulungi nkakase oba nga mwana muwala yali afuluuta. Olwawulira ng’ali mu mattansejjere, ne nnasula ttooki yange ne mmumulisa mu maaso. Nnamukwatako ne mu kifuba wamma nga tewali wadde kamunyeenya. Bwe nnalaba nga buli kimu kiri mulaala, ne mmulisa emirannamiro ndabe obanga ddala amagulu ge gali mu kifo kye nnali njagala gabeeremu. Ebyo byonna olwaggwa ne ntereeza empale yange olwo ne ntandika n’okumubikkula mpolampola mu ngeri ey’eggwoowo nga bwe nfuuyirira n’olunwe waleme kubaayo ampulira.  Naye engoye mba nnankazituusa eno waggulu w’amaviivi, omuwala n’akuba ekisisimuko nga bwe yeegolola yenna bulambalamba. Oh! Kaabula kata eryandeese limbule. Nnabuuka ne ngwa eri mu bintu n’enkoko ne zeekanga.

Jajja olwawulira ebigwa, ne mmuwulira ng’awammanta okunoonya awali ekibiriiti. Nneemulula busota mu bwangu ddala ne neesogga mu buliri bwange. Jajja yagenda okujja n’akataala anoonye ekintu ekigudde, nga nze okufuluuta kwe nnimu ne bwongiwako amazzi sigolokoka. Bwe yava mu ddiiro nga talabamu kasandali konna, n’ayolekera ekisenge ky’omugenyi. Awo nnammuwulira ng’ayombesa mwana muwala nti; “Ggwe muwala, bw’otyo bwe weebaka ewammwe? Weebikke, n’amagulu ogatereeze bulungi ng’omuwala bw’abeera. Ate ssaagala kuddayo kukulaba nga weebakidde omugongo bw’otyo!”

Bwe yamala okusikondoka n’ebigambo, yaddayo mu kisenge kye n’azikiza n’akataala. Awo nze ne ndyoka nzisa ku kikkoowe naye nga nkomye ku njokye.

Kale ku kkanisa e Bwaise bwe nnalengera ekimyula ky’omuwala nga yeegolodde bwa ntoogo, nnalowooza bingi, naye ne nzijukira nti nange nnali njatudde obulokozi. Nnali nfuuse kitonde kiggya, ggwanga ddonde, kika kitukuvu era omwana w’omusana. Bwentyo nnakyusa obuwufu ne nzirayo emabega w’ekkanisa nange Lugaba ne ntandika okumulombojjera ebyandi ku mwoyo nga mmugamba nti;

“Ayi kitange wadde nga simanyi engeri Abalokole gye bakusabamu, naye nkimanyi nti onampuliriza. Lwaki tonzita nenva ku nsi kuno kwe mbonaabonera? Laba kati sirina wadde wa kwegeka luba. Ndi mwavu lunkupe, emmombooze era omubungeeze. N’essente ezimpeerera mu ssomero olaba nzinoonyeza mu kiwato nga mazina! Kale Winnie bw’alijjira wano ng’andeetedde omwana nze ndimuliisa ki? Kyokka ggwe Mukama oli eyo waggulu otudde mu bitiibwa byo okuba bulatti, ng’ate ffe abantu bo twerya nkuta za mimwa! Mukama nnyamba afazaali enkya bwe nnaaba ntambula nnonde omudidi gwa ssente mu kkubo nange mbeewo! Wakiri nfunira omuzungu kyeruppe ananfuniranga ku kigulira magala eddiba. Oba si ekyo onkwanireyo omuwala ow’ebbeeyi nga mulokole nange angaggawaze. Mukama naawe okiraba nga kino kika! Abantu ababi abasula mu bikeesa n’ebimansulo ggw’ate b’oggonnomolako emikisa gya ssente. Ate ffe abasula wano mu mpewo ng’ensiri zituluma n’otukookoonya bukookoonya ng’otusuubiza ebyoya by’enswa! Kale wadde nga tompadde buwanana bwa nsimbi, nnyamba wakiri nange nsome ntuukeko e Makerere. Mu linnya erya Yesu. Amiina!”

Ennaku ezaddako nnazimala nnambula bitundu bya Kampala naddala ebyo ebiriraanye Bwaise. Nnasookera Bwaise mu ttawuni, wuuyo Makerere Kavule, Kaleerwe, ne Wandegeya. Nnabukeerezanga nkokola ne ntinattina nga bwe nsaayirira engere ne ntambula mukungujjo okufefetta buli kanyomero k’omu Kawempe. Awo mu budde obw’amalya g’ekyemisana ne ndyoka nkyusa obwanga okugenda okuwunya ku gwa ddyo ku kkanisa.

Ebiseera eby’eggulo nnabikulunguliranga ku kkanisa nga ndiisibwa ekigambo kya Lugaba. Awo nnali nfuniddewo ne mukwano gwange ayitibwa Sam. Ono yali muvubuka mujagujagu era y’eyantemyako nti twali tetuteekeddwa kusulanga ku kkanisa wabula okuddayo e Makerere. Anti mbu ye yali akulungudde ebiro bibiri birambirira ng’asula Makerere. Mbu yali asula mu kisenge abatujju kye baamenya ne bakuuliita n’ebintu by’abasumba. Kale olw’okuba buli omu yali akyesambye, Sam kwe kukyesolossa ne yeesumaalikamu obwannamunigina. Olw’okuba ekisenge kyalimu ebitanda bibiri, nange nnali musaale okuddayo nate nsuleko e Makerere. Bwe nnawulira amawulire amalungi gatyo, nnasambira mabega nga jjanzi era ku lunaku lwa Kiwanuka, ne nsitula engugu nate ne nzikuba e Makerere.

Ekisenge kyali nnamba H10 nga kirimu emmeeza bbiri, awateekebwa ebyeyambisibwa n’ebitanda bibiri. Kyali ku kkalina waggulu era ng’eddinisa lyakyo lyoleka bulungi ebigenda wabweru mu kkubo. Olwo nze olwayimanga waggulu mu kkalina, kaabula kata abayita wansi mu kkubo mbafujjengako amalusu. Anti nnali nneewaga muli nga mbuuza nti ‘ate eggulu negomba lyaki nga kati ndi mu kkalina? E Salye waliyo eyali asuzeeko mu nnyumba eya kkalina?

Eyo mu ttumbi Sam yanzikakkanako ekiyiifuyiifu n’ansikambulayo mu tulo kifuba ddembe. Yagiranga n’aboggola nti; “Mukwasi zuukuka twambale amaanyi tulwanyise emizimu!” Bakira ng’ayatula amannya g’emizimu nga nze bwenziramu nti; “Tukumenyaamenya, tukufufuggaza, vvaawo genda mu nsenyi enkalu.”

Ko Sam nti; “Nedda Mukwasi. Buli lw’ogobera omuzimu mu nsenyi enkalu, gumala ne gudda. Emizimu gigobere wansi mu bunnya obutakoma oba gyokye ogikasuke mu nnyanja ey’omuliro.”

Kale Sam buli lwe yayatulanga nti; “ Kibuuka omumbaale , Kawumpuli oba Kireereetu,” nga nze nziramu nti; “Tukuwamba! Tukumenyaamenya! Tukwokya! Era tukusindika mu nnyanja eyaka n’omuliro!”

Sam yasabanga essaala mpanvu nnyo era oluusi yagendanga okuwunzika nga nze nnabongoose dda ndi mu kwebaza yazimba Makerere. Olwo ye olwamalanga okwatula ‘Ekisa kya Mukama waffe Yesu Kristo’ n’alyoka ansikambula buto mu tulo nga bwannyombesa nti; “Mukwasi! Ffe tetuli baana ba tulo! Jjukira nti omulabe waffe atambula nnyo ekiro ng’awuluguma ng’empologoma enoonya gw’enaalya. Okuviira ddala mu biseera bya Yokaana omubatiza, abatwala obwakabaka bwa Katonda babutwala na kuwaguza n’amaanyi. Zuukuka, zuukuka, yambala amaanyi! Golokoka oyake, kubanga Mukama akuviiriddeyo. Mukama atadde abakuumi ku bbugwe wa Yerusaalemi, tebeebakenga so tebaabongootenga okutuusa nga Mukama atufudde ettendo. N’olwekyo muganda wange Mukwasi eno mu Bulokole si bintu bya kubalaata. Tetulwanagana na mubiri na musaayi, wabula n’abafuzi ab’amasaza ab’omu bbanga. Newankubadde ng’omubiri munafu kimanye bumanya nti ogwo guba muzimu gwa tulo ogusindikiddwa Lusifa yennyini okuva emagombe gukulemese okuwaguza eggulu. Kale weddeko!”

Olwawulira ebigambo bya Sam, omutima gwange ne gutya nnyo. Nnatandika okulaba nga buli mbeera eteeyagaza mu bulamu bwange yali eva ku mizimu. Kale bwentyo nange nneerayirira okulwana obwezizingirire emizimu egyali ginsibyeko akanyaaga ngituule ku nfeete. Anti atakulekera naawe tomulekera.

Olunaku olusembayo mu lukuhhaana lw’enjiri eno kaabula kata nalwo lunfuukire ekyambika. Ku olwo enkoko twagikwata mumwa era essaawa zaagenda okuwera bbiri ez’oku makya nga twakkalidde dda bubya mu bifo byaffe tulinda babuulizi. Abayimbi, abakubi b’ebidongo, n’abakwata ebifaananyi nabo baali baatuuse dda nga beetala nga butaayi ku nswa. Abayimbi n’ababuulizi b’enjiri olwatandika ogwabwe, wamma ggwe ekkanisa n’ekwata omuliro. Omubuulizi omu eyali avudde mu ggwanga lya Liberia, yanzigya ekifu ku maaso bwe yafubutuka okuva ku kituuti ng’akamyu n’atyekuula mizibu ng’ayita mu nkuubo z’ekkanisa. Abazungu nabo tebaalutumira mwana ne bamusimbako ng’abagoba omubbi okwetooloola essinzizo lyonna. Olwalaba bino ne nkimanya nti bukya nneewaana obuguminkiriza, ku luno ennamusa yali etuuse ku nnyooge. Kaabula kata nange njokye omusubi, taba kuba mukyala eyali antudde okumpi eyankuba ku mukono.

Olwali okuddawo mu katebe, ng’enda okulengera ng’omubuulizi yazzeeyo dda ku kituuti yekongolobojja na katemba mulala. Yatandika okutyabula amazina nga bwe yebonga ng’enje. Yalagira abayimbi okukuba ebidongo, n’aggyamu essaati olwo n’alyoka atyetyebula amazina kata agamale mu kiwato. Awo ekisibo kyonna ne kisituka mu mizira emingi buli muntu n’anyeenya ku galiba enjole. Nnagenda okulaba nga n’Abazungu amazina batuulako matuule ng’eno obuseko bubeetimbye ku matama. Omubuulizi olwazzako essaati ye, n’alagira abaali bamuyambako okuzina baddeyo batuule. Nnali ndowooza embeera emaze okudda mu nteeko, mpozi gakyali mabaga. Omusajja omuzeeyi eyalina omutwe ogw’ekiwalaata naye yayimirira bukubirire nga bw’alanya mu ddoboozi ery’omwanguka n’amaanyi nti; “Halleluia…! Halleluia…! Halleluia…!” Olwo ekisibo kyonna ne kisaakaanyiza waggulu nti; “Amem…!” Ebyo byonna baabikola nga nze nnende ntunula sseddoolo ng’omukadde ayogereza.

Ababuulizi bonna ku lunaku olwo baali babwatuka nga laddu ng’era emizindaalo bajula kugyabya. Abakubi b’ebifaananyi nabo baali bagufudde mugano. Ng’oluusi muba muzibirizza ku maaso musaba, ekimyanso ne kibasala mu maaso, olwo nze ne ndowooza nti omwoyo omutukuvu asse. Naye bwe nnakivumbula nti ebimyanso byali bya kkamera, ne nzijukira mukwano gwange Byansi ku kyalo Salye bye yayogera. Yahhamba nti;

“Mukwasi, abasumba b’Abalokole babeera bantu bakalabakalaba nnyo! Bwe batuuka nga bakuhhaanya Abalokole bonna ne babalagira bazibirize ku maaso nga basaba. Kale buli omu ng’awanise amikono mu bbanga yeegayirira Lugaba, omusumba ng’akoona ku mukubi w’ebifaananyi n’anasula kkamera. Ebifaananyi ebivaamu babiweereza emitala w’amayanja okusabirako obuyambi. Omusumba bw’atuuka ku ssemazinga z’e Bulaaya awanjagira abazungu nti, ‘bannange munnyambe nnina bamuzibe be ndabirira mu Africa, n’ebifaananyi byabwe biibino nga basabiriza emmere.’ Awo ng’abazungu bamuyiira ensimbi empya n’enkadde. Ffe eno tulaba basumba kwevuga mu mmotoka kapyata n’okusula mu nnyumba eza kkalina ne tulowooza nti Katonda y’abawadde, so nga bali ku magezi kwe batudde.” Byansi yanjokya ekibuuzo nti; “ Ggwe olowooza lwaki ekkanisa zaabwe ezisinga obungi ziba za biwempe n’ebibaati, ng’abagoberezi baabwe basiiwuufu ng’evvu, ng’ate bo abasumba banyirira n’oluzungu balwogerera mu nnyindo nga Bamerika?” Ekibuuzo ssaakiddamu wabula nnanyeenya bunyeenya mutwe ng’embuzi etenda enkuba.

Mu kkanisa abakwasi b’ebifaanayi bya ttivi nabo baali bambuzizzaako obwekyusizo. Buli ddakiika nga batukubamu ebitaala ebyaka ng’enjuba nge’no bwe beeweta n’okwenyoola nkugambye ng’oyinza okulowooza nti bakozi ba CNN oba BBC. Buli lwe bammulisangamu ebitaala byabwe nga nze ntunula ebbali, sikulwanga bakwata ekifaananyi kyange ne bakitwala e Bulaaya okusabirako obuyambi bwa bamuzibe ne bakateeyamba.

Waliwo omukyala omu omunene nnigiina gwe nnali nneetegereza mu kisibo. Engeri gye lwali olunaku olusembayo, nnali nnerayiridde okwekwanirayo ekikazi ki tyagiri nkiwanjagire ennaku yange, wakiri kintwale ewakyo. Anti nga sirina gadda Salye kukuba misota ku kyalo. N’ekirala ekyali kinneegombesezza nnamudiguli ono gwe mutima ogw’ekisa n’okufaayo bye yali asoose okunjolesa. Anti Abalokole baali bagufudde muze okusitukasituka mbu bazina ettendo n’okusinza. Bino nze byali bintamidde ddala era bwentyo nnasigalanga ntudde mu katebe kange, nga siri ku bintu bimmalako mirembe. Omukyala ono bwe yandaba nga ntudde, n’ankoonako nga bw’ambuuza mu ddoboozi ery’ekisa nti; “Muvubuka, oli mulwadde?”

Ko nze nti; “ Nedda nnyabo wange.”

Ko ye nti;“Lwaki tosituka mu ntebe ne tuzinira Mukama?”

Nange ssaalwa nga nneesimba nga muti gwa ssimu ne ntandiika okukuba mu ngalo nga bwe mbibyamu ne ku mazina.Naye kyeruppe gwe nnawulira nga bamuyita Michael Burns okuva mu Amerika bwe yalinnya ekituuti okutandika okubuulira, yatuyita ffenna tusimbe lwa kasota atusabire emikisa gya ddoola. Nange ssaalutumira mwana ne neeyunga mu lunyiriri omusajja wa Katonda n’atandika okutulangirirako emikisa gy’okugenda mu Amerika. Bwe nnatuuka w’ali, n’ankwanta mu kawompo, era n’alangirira ekigaambo nti; “Prosperity!” Olwo nange ne nziramu n’amaanyi nti; ”Amen!”

Bwe naddayo okutuula, nnasanga omukyala nnamudiguli naye akomyewo era ng’akalidde bubya mu katebe ke. Olw’okuba obudde bwali bugenze, nnasalawo okukozesa akakisa kano mmweyanjulire, ebinaddirira Lugaba y’anaabimanya. Ssaalwa nga mmumwenyezaamu katono ng’eno bwe mmuweereza n’omukono gwange mmukwateko mu ngalo. Naye kyambuukako era kata ngwe n’eri sseddume w’ekigwo, omukazi bwe yambwatukira nti; “Tonkwatako okunzigyako amafuta gange!” Ebyo yabyogera bwe yeesisiwala ng’alabye ekitiisa oba ekyenyinyaza. Ssaategeera kye yali ategeeza, era ssaalwa ne mmulekera ekyanya ne ntuula mu katebe kange naye nga mwasimula bugolo.

Ng’olukuhhaana lunaatera okuggalwawo mu butongole, omusumba yatulagira ffenna tuyimirire n’ebiweebwayo byaffe mu ngalo. Era yakikkaatiriza nti guno gwali mukisa nnantalabikalabika ng’ekimuli ky’endaggu. Era nti oyo yenna eyali ow’okugusubwa teyejjusanga. Awo kwe kulangirira nti; “Buli omu teeka omukono mu nsawo yo. Ssikayo ssente zonna ne bweziba za munyoto, owanike omukono gwo mu bbanga nkusabire omukisa.”

Amameeme gankubagana n’entuuyo ne nzisaza bibatu. Anti mu nsawo nnali nsigazzamu obusente butono ddala era ku buno kwe nnali nsibidde olukoba okumpakira nzireyo mu kyalo e Salye. Naye bwe nnalaba nga kumpi buli omu awanise ssente, nange ekinyegenyege ne kinkwata ezange nazo ne nzisowolayo. Kyokka nnali nneerayiridde okuzizzaayo mu nsawo amangu ddala ng’omusumba amaze okuzisabira omukisa. Naye mba nkyawanise omukono mu bbanga, ne mpulira nga waliyo omuntu agukwatiddeyo. Bwe nnabbulula ku maaso, nga Sam kwe ndaba. Y’ahhamba kimu nti; “Mukwasi, sirina wadde ekuba ennyonyi, kyokka nga nange nandyagadde okusiga. Naye katugatte emikono, ffembi tufune omukisa mu ssente ezo z’owanise. Oh! Kaabula kata mmutwale nga biralambadde. Naye olw’okuba omusumba yali atandise okutusabira omukisa, nnasirika busirisi. Okusaba bwe kwaggwa, Sam yanneesibako kabbani ku ndongo , ssente ne tuzitwalayo ffembiriri mu kibbo, naye nga nze mmukiikidde ensingo.

Olukuhhaana bwe lutyo bwe lwaggwa, buli omu abasumba ne bamusibirira entanda okuddayo gy’eyali avudde asaasaanye amawulire amalungi. Nnawulira omusumba nga kino akissaako nnyo essira nti; “Mugende mu mawanga gonna mmubuulire enjiri. Akkiriza enjiri eno anaalokolebwa. Atagikkiriza, oy’omusango gumaze okumusinga. Mukama anoonya omuntu gw’anaatuma. Omuntu oyo ye ggwe. Tokakanyaza mutima gwo.”

Ekiro twakimala mu kisulo kyaffe e Makerere ne Sam, naye nga tweyaguza lugyo era twasulirira mazzi. Enkeera amagezi gaatwesiba. Anti nga ku ffembi tewali n’omu alina wadde ku nnusu emu bw’eti ey’okutuzzaayo mu kyalo. Awo nze kwe kukwata Sam amataayi ne mmuwalakata nti y’eyandeetedde okusuulayo ssente zange mu kibbo ky’ekkanisa. Ko ye nti ebyo twali tusaanye tubimme amazzi tuyimuse amaaso gaffe eri Mukama. Y’ahhamba nti; “Mukwasi wabaaki alina okukkiriza okutono? Lwaki okema Mukama? Tokimanyi nti Mukama si mwana wa muntu okusekererwa? Omuntu ky’asiga ky’akungula. Bw’osigira mu kwemulugunya, era olikungulira mu kwemulugunya!”

Bw’atyo Sam bwe yata akaka ng’eno bwe yekuteera ng’ekyensuti gy’ejjiba. Byonna bye yayogera byampita ku matu ne bingwa enkoto. Anti nnalaba nga njolekedde olusozi gambalagala singa kantanda ne ssifuna ssente ezinzizaayo e Salye. Naye olw’okuba Sam yali muvubuka mujagujagu, yayita lukwakwayo mu basumba abaali bamyumyula engugu zaabwe, okukakkana ng’abakamuddemu ssente. Nnalabira awo ng’akomawo n’obuseko ku matama n’akantema nti; “Mukwasi, Mukama akikoze! Kati kwata zino zizo, ate ezisigaddeko zange.”

Wamma nange nnasekera mu kikonde, era ssente olwanzira mu ttaano, ne tuwaanyisiganya ne Sam endagiriro buli omu gy’abeera. Nnamusuubiza nti nnali wa kumukyalira mu bbanga lya wiiki ng’emu ku kasozi Ggangu gye yali abeera. Ye kwe kundagirira nti; “ Bw’otuuka ku ludda Entebe, kwata eky’e Busaabala, ogoberere ekiguudo ekyo kyokka paka ku kkanisa eri ku kasozi Ggangu. Awo bw’obuuza Sam, baba baakuntuusizzaako dda.”

Nange nnagamba bugambi nti osindise munya mu ssubi. Ebifuba twabigwahhanamu nga tetumala era twayawukana tumaze kutuuka mu ppaaka ya mmotoka mu kibuga. Sam olwandaga siteegi y’emmotoka ezidda e Ggangu, nange ne nkwata enziza e Buikwe mu Kyaggwe.

Jajja nnamusanga nga mulamu tteke naye mbu ng’omwoyo gumuli mu mutwe olw’ebbanga lye nnali nkulungudde ku kibuga. Y’hhamba nti; “Muzzukulu olyose n’okomawo, omuntu anaanywa ku lwendo lw’amazzi. Anti mbadde buli kaseera mpuliriza birango ku leediyo. Nga ndowooza nti oba wagwa mu mmotoka ne zikugoya obulere. Naye Katonda yeebale okukukomyawo e Salye.”

Jajja bwe yaleeta emmere nnalyako katono ddala, ne mmwebaza okufumba. Ko ye nti;

“Ee! Bannakibuga baakusiize dda empisa ez’okuwunya obuwunya ku mukono! Mbu kati olwo naawe okkuse! Ssebo kino kyalo. Liira ddala emmere nga nkyali mulamu. Bwendifa olikomba ndagala.”

Nnasekamu katono, Jajja ne mmuteerako olutambi lw’e Kampala. Nnamukakasa ng’omukwano bwe gutusaza mu kabu n’abazungu. Nti era bwe kataligirya, Jajja aliwulira buwulizi nti nnabuuse dda ndi mu mawanga g’e Bulaaya. Naye ng’enkola yaabwe bw’eri, mbu era baali banneetaaga nzireyo. Ku luno nga ndi wa kumalayo emyezi egiwerako, okutuusa lwe nnaafuna essomero. Awo Jajja kwe kunziramu nti; “Muzzukulu, kati oyagala kunviira ddala ku maaso? Naye kirungi, kubanga nze okukaaba kw’omutima gwange kwe kukulaba mu ssomero nate, ebiseera byo eby’omu maaso biryoke bibeere bitangaavu. Naye ogenda ku kibuga Mukwasi, weewale abayaaye. Weesambire ddala ebikolwa eby’efujjo n’abantu abatategeerekeka. Naye okusingira ddala, abawala b’oku kibuga bannamyegiguula. Kimanye nti oli mwana munaku. N’olwekyo ebyo ebiwala ebyeyerusa emimwa kw’ossa n’okukikinaza obubina ng’enswa eyingira enkata byesambire ddala. Egyo misota gye nnyini era enjaba ez’obusagwa. Naye nkwagaliza mikisa na buwanguzi.”

Ebigambo bya Jajja kaabula kata binnyungule amaziga. Naye olw’okuba nze nzekka nnali mmanyi ekituufu ekigenda mu maaso mu bulamu bwange, nnabimma amazzi ne ntandiika okuyiiya ekiddirira.

Jajja yali asigazza omuntu omu yekka awaka era nga ye Toyota omusajja eyali takomba bugonja nga yeebakira byuma. Ennyumba yo yali ebamala bulungi okuggyako nti oluusi yali etera okutonnya. Mpozzi omuntu omulala eyandiyambye ku Jajja yandibadde mwannyinaze Kaakayi. Naye Kaakayi ensi yali yamuteeka dda mu katuubagiro ng’azina n’owenkufu. Anti lumu twali ku kya ggulo, tugenda okulaba nga mwana muwala ayingirawo n’omwana ku mugongo. Naffe tetwali babi nga tumwaniriza na mizira n’okumukulisa ebidduka n’emisanvu gy’omu kkubo. Yali muwala ng’anyirira era nga n’akaseko tekamuva ku matama. Kale olwalaba akanyiriro ne tulowooza nti munnaffe yali ateredde ntende mu ddya lye. Naye teyalwa n’akatutema nga bbaawe bw’amufuumudde n’omwana ku mugongo era ne yeerayirira n’okumuliisa akakanja singa kamutanda n’alinnya ekigere mu maka ge nate. Mbu bbaawe yalina akawala k’essomero ke yali aganzizza. Kale mbu kano ke kaali kamulidde omwoyo ne kamulagira n’okunaabira mukyala we mu maaso. Mbu Kaakayi yagezaako okwelwanako ataase eddya lye naye nga buteerere. Yatugamba mbu olaba yatuuka n’okwambalagana obukanzu n’akawala, emitaafu ne gibeereega mu byenyi, ne bawaanyisiganya n’ebisongovu, naye akawala ne kafuuka lumoonyere ng’omulere gwa Ssuuna? Yagenda okulaba nga ne bbaawe takyamubuuza, takyalya mmere ye waka, nga kw’ossa n’okukomawo amatumbi budde ng’awunya obuwoowo bw’abakyala. Bw’atyo Kaakayi kwe kugamba nti bw’osikaasika ekitajja, ddiba lya nkoko mu ngalo, naye kwe kumwenenya. Era kwe kusalawo okwabulira ekyalo Kasawo mu Bugerere, n’ajja okubudama e Salye ewa Jajja.

Kaakayi olwasimba amakanda e Salye, olwebeeya lw’abasajja abampi n’abawanvu, ab’embuto n’abemigongo, ne batandiikanga okwesomba awaka mbu nga baagala kumuwasa. Ssukaali, ssabbuuni, omunnyo, amafuta n’ebibiriiti by’atandiika okuyiika ng’amazzi, Jajja n’abulwa ne gy’abissa. Naye mu bano bonna, omusajja omuvuma ayitibwa Muzaale, y’eyalya empanga. Era waayita mbale ng’omukwano ne Kaakayi gubasaza mu kabu. Nze mu kusooka nnalowooza nti byali bya muniino. Naye lumu akawungeezi nnalengera nga Muzaale ne Kaakayi beesimbye ng’omusezi alya amenvu mu kkoona okumpi n’omupaapaali. Siwena nange ne nsojjolimba mpola ne neekukuma kinnya na mpindi emabega w’omupaapaali, ne ntega okutu. Nnagenda okuwulira nga Muzaale ali ku mwannyinaze amusuubiza eggulu ku nsi. Bakira ng’agira n’amugamba nti; “Nze gw’olaba ssiringa buno obusajjasajja bu mpale enywera muguwa. Okusoma kwo nnasomera ddala era nze ne Headmaster wa Makerere University  tulinnya mu kimu. Ate zo ssente nnayonka nnyonke okuva mu mabeere ga mmange. Buli lwe nziyita zimpitaba. Era ggwe k’okkiriza n’onfumbirwa, amata, amagi, ennyama, enkoko n’amatooke bya kukutama.”

Ebyo byonna Muzaale yabyogeranga, nga ye Kaakayi amaaso tegava ku ttaka. Bakira ng’akuulakuula obusubi, n’aluma enjala, n’awandiisa olwala lw’ekigere ku ttaka, nkugambye ne yeemoola ng’olugave ludda bbali. Ekyavaamu Muzaale n’amukwata ku bibegaabega byombi, n’akkiriza emikono gye ku gya Kaakayi, n’afukamira ne ku ttaka nga bw’agamba nti; “Mukwano, abakyala bangi tebalina ssanyu mu bufumbo bwabwe. Si lwakuba nti tebalya bulungi, oba nti embwa yabafiirako. Naye lwakuba basajja baabwe be bano betuyita ‘nsindika njake.’ Balinga enkoko sseggwanga ezitakookolima, embwa ezitaluma, oba effumu eritafumita. Naye nze Muzaale gw’olaba kati, ndi musajja mmekete. Emirimu ngikoza maanyi. Obusozi mbuwalampa, n’ebikko mbisaabala. Era bw’oba ombuusaabuusa nkoonaako bukoonyi bw’oti, oba toolabe nga nnyimirira nsingeko n’omusumaali yinki mukaaga obuggumivu!”

Nze nnende eyali yeekukumye, olwawulira ebyo enseko ze nnali nsibidde akabanga ne zijula okunjabya. Ekyavaamu kwe kutulika omulundi gumu nga kasooli, ne ndyoka nfubutuka ng’akaweewo okuyita mu bitooke, era nnakasibira waka mu nju. Mba nnankatereera, ne zireeta ne Kaakayi nga yenna aweekeera ajula kugwa eri. Nze kwe kumubuuza ekimutuuseeko. Ko ye nti; “ Ndeka bulesi, mbadde nva eri ku muliraano, ensolo n’efubutuka mu kisiko kata entomere, era mpulira ensisi ejula okunzita.”

Nnamusaasirako katono, ne nzira ku byange naye nga nsekera mu matabi ga ngalo.

Lwali lumu, Nakabugo Pajero, omukazi Muzaale gwe yali ayagala nga tannafuna Kaakayi, yakivumbula nti waliwo omutujju asaalimbira mu matwale ge. Teyalwa n’ajja eka nga yenna atunula ng’akatta akakube ku mpagi nkugambye nga tasalikako musale. Nnali mpujaddeko katono mu kasiisira kange, ng’enda okuwulira ng’ekiri wabweru kifumba mutuku. Olwalengeza mu ddinisa, amaaso nnagatuusiza ku Nakabugo ne Kaakayi nga balya matereke. Ehhuumi teyalwa n’eyaka, wamma ggwe enkalu ne zinoonya obukongovvule.

Mba nkyakutte ku mumwa, Kaakayi n’amegguza eri Nakabugo. N’akataayi tekaasala nga yamugudde dda mu mbugo amutaagula bugo. Okutemya n’okuzibula ng’ate Nakabugo y’ali ku ngulu afukirira Kaakayi agakonde nga n’okuluma kw’atadde. Awo ne nkimanya nti Kaakayi yali agudde ku ngo eriko omwana. Ssaalwa nange olutalo ne ndwenyigiramu okutaasa embeera. Mba nankasikambula Nakabugo okumuggya ku Kaakayi, Jajja naye n’ayingirawo nga bw’abuuza ogubadde. Ko nze nti; “Jajja naawe, ky’olabako ky’obuuza? Luno lutalo kafungula nkete. Ggwe muzzukulu wo Kaakayi tomulaba? Muggya we abadde amulyamu amaaso!”

Ebyo nnabyogera ng’eno Nakabugo ne Kaakayi beewaanyisiganya agagambo agaakula ne gawola. Kaakayi gwe nnali nkutte nga mmunywezezza, ekivumo ekimu kyamuyitirirako, n’alwana okuneetaakuluzaako nga bw’aleekaana nti; “Mukwasi nze nta, olukazi luno ndutuge butuzi! Lwaki lummanyirira obwenkanide awo? Lugira akabina akalukulumbalira ku mugongo!”

Tuba tunkyenyoola nga bwe tumuwooyawooya akakkane, Nakabugo naye n’azza omuliro nga bw’avuma nti; “Geza oleete obugulu bwo wano wendi, olyoke olabe bwe sikuwuttule ne nkumalamu okwo okwendeguza ng’embwa erunduzze!”

Jajja bwe yabuuza ekyali kivuddeko embeteza, nga buli omu asonga mu munne nti; ‘Buuza oyo!” Jajja kwe kusitukira mu Kaakayi n’amulagira okuddayo mu nju. Nange Nakabugo ne mmulaga erimuzza ewuwe nga bwe mmugamba nti amaanyi tegalya, singa ehhaaha ye kabaka w’ennyonyi. Ko Nakabugo nti; “Ee! Ggwe olowooza akasanke ke kafuga ennyonyi?” Ssaamuddamu.

Kaakayi ebiwundu twabimunyigira wiiki nnamba. Jajja yamugugumbula nnyo n’amulabula nti obwenzi butinta ng’oluyiira lw’ekyanda ku kyalo Salye. Nti era okugugubira ku basajja ba banne obulamu bwe yali abutadde mu katyabaga. “Abo abakazi b’olaba, bakeera ku makya ne bakommonta emigwabi nga beeyambudde, ne balaamiriza emizimu n’emisambwa okubeeyungako mu kaweefube ow’okukuuma oba okufuna abasajja.” Muzeeyi bw’atyo bwe yabuulirira Kaakayi.

Waayita mbale nga Kaakayi ne Muzaale nate bali butoola. Ku luno nange bampita ku litalaba, era nnabimanya luvannyuma nti Kaakayi ali wa Muzaale atokosa ddigobe. Jajja olwawulira nti muzzukulu we ayingidde mu bufumbo bwa kawundo kakubye eddinisa, n’abissaamu engatto okugenda okumubuulirira obutafumbirwa musajja mubutaabutanyi. Naye olugendo lwamumenyera bwereere. Anti Kaakayi yakuba enkanda wansi, n’akomba ne ku erima, nti okufa n’obutanyagwa, ye yali tajja kwabulira Muzaale. Jajja naye olwawulira ebyo, eby’okugoberera muzzukulu we mu ddya n’abiggyamu enta.

Naye abaalugera nti Liiso lya mukulu awaddugala we walaba, wamma baalutuusa. Ate waayita mmeka nga Muzaale ne Kaakayi tebaawukanye? Mbu ekiro kimu Muzaale yakomawo awaka nga yenna agangayidde amagengere , embwa agiyita hhwa. Ekyo mbu Kaakayi yandikigumidde, naye eky’omusajja okwetikka Nakabugo bwe baali akabwa n’engo, n’amuleeta mu kisenge kye, kyamusuula eddalu. Mbu Muzaale teyakoma awo n’aggyayo n’omweyango olwo n’amukakkanako ekiyiifuyiifu n’amusakata emiggo  egy’asigalawo ne gikwasaamu bitooke. Tawena n’amukasukira n’obugoye bwe, n’aggyayo n’effumu olwo n’amutwala kiyumba anaagwa ng’ekyo ku ttale. Kaakayi yatuuka ewa Jajja nga g’akaaba g’akomba. Jajja olwamulabako, n’amuzza ebbali n’amubudaabuda. Bwe yamubuuza ensonga lwaki Muzaale yali yeeyisizza ng’ensolo, Kaakayi yamuddamu nti naye tamanyi, naye mbu bwe litalaba jjoogo, walabika waliwo amuloga.

Ebyo byonna byaliwo mu biseera bya mabega. Naye kati Jajja yali yasigaza Toyota yekka mu maka. Kaakayi yali yaddayo e Mbale mu Bugisu, okubeera ne Taata. Nange olwalaba ng’olunaku lwe nnasuubiza Sam okugenda okumulaba lutuuse, ne nsiibula Jajja nga mmwagaliza emirembe, naye n’anjagaliza obuwanguzi. Yantunula mu maaso, ng’emmunye mulimu ebiyengeyenge n’ahhamba nti; “Muzzukulu, obulamu bwange bwetooloolera ku ggwe. Genda mirembe!” Nange kwe kumuddamu nti; “Wewaawo! Bye bye Jajja!”

Bya Mugoya Michael- 0757540410